Madaxweynaha Cameroon oo la baadi goobayo halka uu jaan iyo cirib dhigay

Madaxweynaha Cameroon wuxuu ku jiraa xaald “caafimaad” oo heer sare ah, saraakiisha sarsare ayaa sidaasi ku adkaystay kaddib markii laga waayey fagaarayaasha bulshada muddo dheer taas oo dhalisay hadal-hayn baahsan oo ku saabsan xaaladda hoggaamiyahaas 91-jirka ah.

Madaxweyne Paul Biya laguma arag meel fagaare ah tan iyo 8-dii Sebtembar, markaas oo uu ka qayb galay shirkii Shiinaha iyo Afrika ee Beijing.

Waxa uu tan iyo markaas ka baaqday munaasabado uu ka ballansanaa, sida shirka Golaha loo dhan yahay ee Qaramada Midoobay ee New York.

Laakiin bayaan uu soo saaray madaxa golaha madaniga ah ee Cameroon ayaa sheegay in Biya uu aad u wanaagsan yahay, wuxuuna cambaareeyay “shakhsiyaadka shar-wadayaasha ah” ee xamanaya caafimaadka madaxweynaha iyo “dhimashada ugu dambeysay”.

Hadalkan ayaa yimid kaddib maalmo ay xisbiyada mucaaradka iyo ururada bulshada rayidka ah ku baaqeen in lagusoo wargeliyo caafimaadka Biya iyo halka uu ku sugan yahay.

“Madaxa qaranku waxa uu sii wataa waajibaadkiisa Geneva, waligiisna kama tagin [Swiss] kaddib booqashadiisa Beijing,” Samuel Mvondo Ayolo, oo ah agaasimaha golaha rayidka ayaa sidaasi yiri fiidnimadii Arbacada

Biya ayaa muddo dheer lagu dhaleeceeyay iwaqtiga uu ku maqan yahay dalka dibaddiisa – iyo gaar ahaan Switzerland.

Sanadka 2018, Mashruuca Warbixinta Musuqmaasuqa iyo Dembiyada Abaabulan (OCCRP) ayaa sheegay in tan iyo markii uu xukunka qabtay 1982, Biya uu ku qaatay wax u dhigma afar sano iyo bar safarro dibadda ah.

Hoteelka Intercontinental ee magaalada Geneva ayaa la sheegay in uu yahay goobta uu ugu jecelyahay.

Warbixin gaar ah, afhayeenka dowladda René Sadi ayaa sheegay in Biya uu ku laaban doono Cameroon “maalmaha soo socda”.

Waxa uu meesha ka saaray wararka sheegaya in Biya xaaladiisa caafimaad liidato oo ay taasi tahay hay “male-awaal saafi ah”.

Ka dib 42 sano oo uu xukunka hayay, Biya waa mid ka mid ah hoggaamiyeyaasha ugu muddada dheer Afrika.

Intii uu xukunka hayay, Cameroon waxay ka guurtay inay noqoto waddan xisbi keliya ah una guurtay siyaasad xisbiyo badan, laakiin waxaa sidoo kale lagu suntay musuqmaasuq baahsan.

Guulihii dimuqraadiga ayaa sidoo kale dib u dhac ku yimid, taas oo keentay in la baabi’iyo in la xaddido muddada madaxweynaha sanadkii 2008.

Dalka Cameroon ayaa sidoo kale waxaa ka socda dagaal goos goos ah oo ay ku dhinteen in ka badan 6,000 oo qof galbeedka dalkaasi.

Kaddib shirkii Beijing, Biya wuxuu booqasho gaar ah ku tagay Yurub, Sadi ayaa sidaasi yiri . “Madaxa qaranka xaaladdiisa caafimaad waa wanaagsan tahay, wuxuuna ku laaban doonaa Cameroon maalmaha soo socda.”

Iyadoo aan la hayn qorshe isku xiga oo cad, dhimashada Biya waxay ku keeni kartaa qalalaase siyaasadeed oo dheeraad ah Galbeedka iyo Bartamaha Afrika, oo ay ka dhaceen siddeed afgambi tan iyo 2020kii iyo dhowr isku day oo kale oo militarigu ku doonayey in lagu afgambiyo dowlado.

Maqnaanshaha uu dhawaan ka baaqday shirkii madaxda dalalka looga hadlo afka Faransiiska ee ka dhacay magaalada Paris ayaa si weyn looga hadlay munaasabaddii labada maalmood ahayd, sida ay sheegeen saddex wasiir oo Afrikaan ah oo aan u dhalan Cameroon.

“Waxa ay d’adiisu ka weyntahay 90 sano, muddo dheer ma uusan qaban hawl maalmeedka cadiga ah, laakiin haddii uu dhinto xaaladdu waxay u badan tahay inay faraha ka baxdo,” ayuu yiri mid ka mid ah wasiirrada oo magaciisa qariyay.

“Ma jirto cid u diyaar ah isagaga dibadii xukunkaa, ma garanayno sida Cameroon (ay noqon doonto) la’aantii Paul Biya.”

Waddanka Kookaha iyo saliida soo saara ee Cameroon, waxa oo soo maray laba madaxweyne oo keliya tan iyo markii ay xornimada ka qaateen Faransiiska iyo Ingiriiska horaantii 1960-meeyadii, waxaan ka ku jira dagaal goos goos ah oo ay ku dhinteen kumanaan qof iyo kacdoonka rabshadaha wata ee Boko Haram.

Siyaasiin uga digay madaxweyne Xasan ‘isku moddo kororsi’

Qaar ka mid ah siyaasiyiinta mucaaradka Soomaaliya ayaa ka digay in isku day muddo kororsi oo ay ku eedeeyeen inuu madaxweynaha talada haya Xasan Sheekh Maxamuud.

Qoraal ay si wadajir ah u soo saareen madaxweyne hore Shariif Sheekh Axmed, ra’iisul wasaare hore Xasan Cali Kheyre iyo xildhibaan Cabdiraxmaan Cabdishakuur ayey ku yiraahdeen “Waxaana markii labaad la dhaafay jadwalkii loo asteeyay qabashada doorashooyinka golayaasha degaanka iyo dowladgoboleedyada, taas oo caddayn u ah in uusan madaxweynuhu dalka u wadin doorasho qof iyo cod ah.”

“Waxaan si adag u diiddannahay muddo kordhinta uu madaxweynuhu ku qasbayo madaxda dowlad-goboleedyada ee muddo-xileedkoodu dhammaaday, taas oo uu kaga beddelanayo in ay muddo kordhin u sameeyaan xilliga ay xilhayntiisu dhammaato 15-ka May 2026.”

Madaxda dowladda federaalka iyo dowlad goboleedyada ayaa maalmihii dhowaa ku shirsanaa Muqdisho, balse waxaa maanta dib ugu laabtay Kismaayo madaxweynaha Jublanad Axmed Maxamed Islaam, ayada oo wararku sheegayaan in shirka uu ka baxay ayada oo aan la isku raacin qodobadii laga dooday.

Madaxtooyada Soomaaliya ayaa ka jawaabin eedda cusub ee mucaaradka, balse waxay horey u beenisay inuu jiro qorshe muddo kordhin, waxayna ku adkeysatay in madaxweynaha ay ka go’an tahay doorasho qof iyo cod ah, oo shacabka dib loogu celinayo go’aanka ayaahooda.

Balse mucaaradka ayaa ku eedeeyey madxweynaha in sheegashada doorasho qof iyo cod ah ay tahay isku day waqtiga lagu dheereysanayo, sida ay hadalka u dhigeen.

“Waxaan ummadda Soomaaliyeed iyo beesha caalamka u caddaynaynaa in aanan marnaba aqbali doonin muddo-kororsi aan shalay ka diidnay Madaxweynihii hore, waddo kasta oo sharci ahna ku hor istaagi doonno damaca uu Madaxweyne Xasan Sheekh ku hoosaasinayo shacabka, isaga oo adeegsanaya kalimad xaq ah oo ah doorasho qof iyo cod ah, laakiin uu ku doonayo baadil ah muddo-kororsi, taasoo ah taatiko uu ku soo hungoobay Madaxweynihii uga horeeyay xukunka, isaguna hore noola diiddanaa,” ayaa lagu yiri bayaanka ay soo saareen Shariif Sheekh Axmed, Xasan Cali Kheyre iyo Cabdiraxmaan Cabdishakuur.

Waxay sheegeen in ay bogaadinayan mowqifka Madaxweynaha Jubbaland “ee ah in aaney doorashooyinka madaxda dowlad-goboleedyadu dhaafin inta ka harsan sannadkan, si aaney sharciyad laʼaan u sii joogin xukunka, looguna diyaargaroobo doorashooyinka Baarlamaanka Federaalka iyo Madaxweynaha ee 2026.”

Shirka Golaha Wadatashiga Qaran ayaan weli laga soo saarin wax war ah, waxaana weli Muqdisho ku sugan madaxda dowlad goboleedyada ee horey ugu sugnaa shirka, marka laga reebo madaxweynaha Jubaland Axmed Maxamed Islaam oo maanta ku laatay Kismaayo.

Waa kuma madaxweynaha cusub ee loo magacaabay dalka Itoobiya?

Danjire Taye Atsiksilase oo ahaa wasiirkii arimaha dibadda ee dalka Itoobiya ayaa waxaa loo magacaabay xilka madaxweunaha dalka Itoobiya. Danjire Taye ayaa xilka madaxweynaha loogu magacaabay furitaanka kalfadhi wadajir ah oo ay yeesheen labada gole ee baarlamaanka iyo federaalka.

Danjire Taye bartamihii sanadkii hore, waxaa la xusuustaa loo magacaabay Wasiirka Arrimaha Dibadda ee dalka, waxa uu haatan badali doonaa dublamaasi rugcadaa ah, marwo Sahle Work Zewde, oo in muddo ah soo heysay xilkaan.

Guddoomiyaha baarlamaanka Itoobiya, Tagese Chhafo ayaa mudanayaasha labada aqal u akhriyay heerka waxbarasho iyo khibrad shaqo ee leeyahay madaxweynaha cusub ee Itoobiya.

Sida dastuurku dhigayo golaha wakiilada ayaa awood u leh inay soo magacaabaan madaxweynaha. Sidaa darteed, waxa uu sheegay Golaha Shacabka “in ay kulan albaabadu u xirnaayeen ay yeeshaan daqiiqado gudahood kadibna ay ku gaareen go’aan”.

Sida dastuurku qabo, haddii musharraxa la magacaabay uu helo saddex meelood labo meel codadka shirka wadajirka ah ee wakiilada shacabka iyo golaha federaalka, wuxuu noqonayaa madaxweyne.

487-da xubnood ee ka soo xaadiray shirka wadajirka ah ee labada gole, ayaa waxaa cod aqlabiyad ah ku ogolaaday magacaabista Danjire Taye, shan mudane ayaase ahaa maqanayaal

Waa kuma Taye Azke Selassie?

Waxaa la sheegay in Taye Atsik Selassie oo ku dhashay magaalada Debarak ee Waqooyiga Gonder ee Gobolka Axmaarada uu yahay mid ka mid ah dublamaasiyiinta khibrada ugu badan leh ee dalka Itoobiya.

Danjire Taye oo in ka badan soddon sano ka soo shaqeynay dalkiisa dhinacyada xiriirka caalamiga ah iyo danjirenimada, waxa uu ka soo shaqeeyay Wasaaradda Arrimaha Dibadda dalkiisa, safaarado ku yaalla wadamo kala duwan iyo sidoo kale qaar ka mid ah Hay’adaha Qaramada Midoobay.

Danjire Taye waxa uu cilmiga siyaasadda iyo xidhiidhka caalamiga ah ka bartay jaamacadda Addis Ababa oo ah hormuudka waxbarashada dalka Itoobiya, waxa kale oo uu shahaadada labaad ee Master-ka ee xidhiidhka caalamiga ah iyo daraasaadka istiraatijiyadeed ka qaatay jaamacadda Lancaster ee dalka Ingiriiska.

Sido kale waxa uu soo noqday Ergeyga Joogtada ah ee Itoobiya u fadhiya Qaramada Midoobay, isaga o dhanka kale muddo laba sano ah soo ahaa Safiirka Itoobiya u fadhiya Masar, dalkaas oo ay haatan colaad ku aadan biyo xireenka weyn ee Renaissance Dam kala dhaxayso Itoobiya.

Dalka Maraykanka oo uu sannado badan ka soo shaqeeyay isaga oo danjire ah, waxa uu soo noqday Qunsulka Guud ee Qaramada Midoobay u fadhiya Los Angeles, Ku-xigeenka Safiirka Safaaradda Itoobiya ee Washington, iyo Qunsulka magaalada Stockholm ee dalka Sweden.

Sidoo kale, Gumtu waa dublamaasi khibrad dheer u leh inuu dalkiisa ku matalo fagaarayaasha kala duwan ee caalamiga ah.

Danjire Taye Atsek Selassie ayaa ah diblumaasi hormuud ka ahaa shantii sano ee lasoo dhaafay, gaar ahaan markii Itoobiya ay Masar kala dhaxeysay muran ku saabsan biyo xireenka Renaissance, iyo sidoo kale kiiskii ugu dambeeyay haatan ee muranka kala dhaxeeya dalkiisa Soomaaliya.

Danjire Taye waxa uu dalkiisa ku matalay safaaradaha Itoobiya ee Washington iyo Los Angeles iyo qunsuliyadaha Itoobiya ee Qaramada Midoobay iyo New York.

Danjire Taye ayaa soo noqday la taliyaha Ra’iisul Wasaaraha dhanka siyaasadda arrimaha dibadda, isaga oo sidoo kale ahaa wasiirka arrimaha dibadda muddo sideed bilood ah ka hor inta aan loo magacaabin madaxweynaha.

Maxaad ka taqaanaa Cabdiraxmaan Shuuke wasiirkii qaybta ka ahaa dajinta manhajka waxbarashada Soomaaliya?

Waxaa galinkii danbe ee shalay magaalada Nairobi ku geeriyooday Allaha u raxmadee Cabdiraxmaan Cabdulle Cismaan ‘Shuuke’ oo soo noqday wasiirkii waxbarashada dowladdii dhexe ee Soomaaliya.

Cabdiraxmaan waxa uu dhashay sanadkii 1937dii, isaga oo ku dhashay magaalada Garoowe oo xilligaas ahayd tuulo yar.

Heerarkii kala duwanaa ee waxbarashiisa ayuu ku soo qaatay magaaladaas, isagoona markii uu dugsi sare gaaray ka mid noqday macalimiinta deegaanka iyo magaalooyin badano oo Soomaaliya ah, waxa uuna fursadaas ku helay kadib qiimayn ay sameeyeen maamulka islkuulka kadib loog gartay in uu noqdo macalin.

Tababar la xiriira waxbarashada iyo macalin nimada ayuu ku qaatay dugsiyadii bulshada ee ururkii dhalinyarada ee SYL, isagoona caawiye macalin ka noqday dugsigii hoose dhexe ee Eyl sanadkii 1954, sida uu isagu uga ku sheegay wareysi uu horay u bixiyay.

Muddadii uu qaatay tababarradii la xiriiray macalinnimada waxa uu ka soo shaqeeyay iskuulo badano oo ku yaalay Soomaaliya sida magaalooyinka Qardho, Boosaaso, Gaalkacyo iyo magaalooyin kale.

Dabayaaqadii kontomeeyadii ayuu u soo wareegay koonfurta Soomaaliya, waxa uuna macalin buuxa ka noqday dugsigii hoose ee Buur-Hakaba, isagoona markii danbe noqday agaasimaha iskuulka. Muddo yar kadib ayaana loo baddalay magaalada Jilib oo ka tirsan Jubada dhexe.

Waxa uu si iskumid ah ugu hadli jiray luuqadaha Carabiga, Talyaaniga, Ingiriiska iyo luuqadiisa hooyo ee Soomaaliga.

Muddo uu ka shaqeynayay arimaha waxbarashada waxa uu ku guuleystay deeq waxbarasho oo 18-bilood ahayd oo la xiriirtay tacliinta, waxa uuna ku soo qaatay magaalada Venice ee dalka Talyaaniga, sida uu ku sheegay waraysi uu uga hadlayay taariikh nololeedkiisa intii uu noolaa.

Waxa uu heerarka kala duwan ee waxbarashada sare ku kala qaatay dalalka Hindiya, Ingiriiska iyo Talyaaniga.

Shuuke xilalkii uu soo qabtay waxaa kamid ahaa inuu maamule ka noqday iskuulo kala duwan, sidoo kale waxa uu soo noqday agaasimaha guud ee wasaaradda waxbarashada, waxa uu u gudbay inuu noqday wasiir ku xigeenka wasaaradda waxbarashada, ugu danbeyna waxa uu noqday wasiirka wasaaradda waxbarashada hidaha iyo tacliinta Soomaaliya xilligii uu madaxweynaha ahaa Maxamed Siyaad Barre, waxa uuna qeyb ka qaatay hormarinta waxbarashada Soomaaliya.

Burburkii dowladdii dhexe kadib waxa uu u hayaamay dalal ay kamid yihiin Talyaaniga, Canada, iyo dalka Kenya oo uu muddo daganaa.

Markii ay dhacday dowladda ayuu go’aansaday inuu dib ugu soo laabto Soomaaliya si uu qeyb uga noqdo dib u dhiska kaabayaasha iyo dib u howlgalinta waxbarashada.

Agaasimaha hay’adda horumarinta iyo cilmi baarista Puntland ‘PDRC’ Cali Faarax Cali oo la soo shaqeeyay afartankii sano ee u danbeeyay ayaa BBC-da u sheegay in marxuum Shuuke uu taariikh weyn ku lahaa gayiga Soomaaliyeed uuna in badan ka soo shaqeeyay hormarinta waxbarashada iyo arimaha bulshada.

“Muddo lix sano ah oo uu wasiir ka ahaa wasaaradda waxbarashada waxbadan ayuu ka qabtay, waxa uuna qeyb ka ahaa dadkii dajiyay manhajkii waxbarashada Soomaaliya,” ayuu yiri Cali Faarax.

Dhanka kale agaasimaha ayaa sheegay in Shuuke uu kamid ahaa aasaasayaashii hay’adda horumarinta iyo cilmi baarista Puntland uuna noqday agaasimihii ugu horreeyey ee hay’adda PDRC, taas oo waxbadan ka qabatay hormarinta bulshada, tababarrada iyo wacyigalinta.

“Bishii Novembar sanadkii 1999, waxaa loo doortay agaasimihii PDRC, waxa uuna ahaa qofkii ugu muddada dheeraa hay’adda isagoo xilka hayay illaa 2017, waxa uuna ku suntanaa waxqabad,” ayuu yiri agaasimaha.

Agaasimaha ayaa ka sheekeeyay shaqsiyadiisii gaarka ahayd ee Shuuke waxa uuna ku tilmaamay qof dad jecel oo qaraabada xiriiriya, qof dadka taakuleeya oo dhanka waxbarashada ka caawiya, qof ahlu-diin ah oo cibaado badan, qof af-gaaban oo laga nabad galo, sidoo kale waxa uu raaciyay inuu ahaa qof waxbadan ka ogaa taariikhda Soomaaliya heerarkii kala duwanaa ee ay soo martay.

Agaasime Cali ayaa sheegay in marxuumka uu qabay xaas balse uusan carruur dhalin.

Turkiga oo shidaal sahmin ka billaabaya Soomaaliya bishan

Markab qaabilsan sahminta dhulka oo laga leeyahay Turkey ayaa la qorsheynayaa inuu xeebaha Soomaaliya soo gaaro dhammaadka October, si uu u billaabo raadinta saliid iyo gaaska dabiiciga, waxaa sidaas maanta ku dhowaaqday wasaaradda tamarta Turkey.

Tallaabadan ayaa ka dambeysay kadib markii labada dal ay kala saxiixdeen heshiis iskaashi tamar.

Heshiiskii bishii Maarso ayaa la xiriiray shidaal baarista iyo soo- saarista, wuxuuna u ogolaaday shirkadda Turkish Petroleum inay hesho shatiyada saddex goob oo ka mid ah badda Soomaaliya.

Markabka Oruc Reis ayaa sahmin doona aag dhan qiyaastii 5,000 km isku wareeg ah, sida ay sheegtay wasaaradda, ayada oo intaas ku dartay in madaxweyne Recep Tayyip Erdogan uu Turkiga uga qeyb-gali doono Sabtida munaasabad lagu sagootinayo markabka.

“Waxaan saadaalineynaa in goobta uu ka shaqeyn doono Oruc Reis ay tahay gobol leh rajooyin shidaal,” ayuu wasiirka tamarta Alparslan Bayraktar ku yiri bayaan uu soo saaray.

Oruc Reis ayaa waxaa wehlin doona laba markab oo kuwa dagaalka ah, kana caawin doona inuu gaaro xeebaha Soomaaliya, isaga oo sii mari doono badda Mediterranean-ka, Kanaalka Suez iyo Badda Cas.

Bayraktar waxa uu sheegay in shirkadda Turkish Petroleum ay haysato shatiyada sahmin ee dhul-badeed loo qeybiyey saddex goobood oo ka kooban 15,000 oo km oo isku wareeg ah. Sahminta ayaa la filayaa inay socoto ilaa toddoba bilood.

Maxaa ugu weyn ee laga fili karaa Shirka golaha wadatashiga qaranka ee Muqdisho ka socda

Magaalada Muqdisho waxaa ka socda shir u dhaxeeya madaxda maamul goboleedyada iyo kuwa dawladda federaalka.

Kulanka waxaa looga arrinsanayaa, ilaa hadda inta la ogyahay, amniga, dhamaystirka hanaanka dimuqaraadiyeynta iyo iskaashiga guud ee dawlad goboleedyada iyo dawladda federaalka.

Madaxda ka soo qayb gashay kulanka ayaa aragtiyo kala duwan ka leh qorshayaashaas, gaar ahaan arrinta doorashooyinka, wuxuuna ismaandhaafka ugu weyn dhex maray dawladda federaalka iyo maamulka koofur galbeed, gaar ahaan Cabdicasiis Lafta Gareen, arrintaasoo salka ku haysay in maamulkaas uu doorasho isagu qabsado.

Ismaandhaafkaas ayaa waxaa ka ergeeyey mas’uuliyiin uu ka mid yahay taliyaha ciidanka asluubta jeneraal Mahad cabdiraxmaan oo aakhirkii ku guulaystay inuu wada hadalsiiyo Lafta gareen iyo madaxweyne Xasan Sheekh, uuna ku qanciyo in madaxweynaha koofur galbeed uu shirka tago.

Laba qodob oo midba kan kale ay dhici karto inuu ku xiran yahay ayaa laga yaabaa in shirka ay ka soo baxaan, waana muddo kororsi ama/iyo jadwal doorasho oo dhow.

Ugu yaraan seddex ka mid ah madaxda shirka ka qayb galaysa ayaa bisha soo socota ee Nofembar waxaa lagu wadaa in ay ka dhamaato muddada xil haynta, waxaana adkaanaysa in wakhti kale lagu daro muddada ay xilka haynayaan.

Arrintaas waxaa aad uga qayliyey qaar ka mid ah mucaaradka oo haddiiba ay dhacdo u arka in lagu tumanayo nidaamka dimuqaraadiyadda. Waxay kaloo ka cabsi qabaan in madaxda oo dhan oo ay ku jiraan kuwa federaalka ay iyaguna muddo xileedkooda kororsadaan, arrintaasoo loo arko mid qalalaase siyaasadeed keeni karta sida ay qabaan falanqeeyayaasha qaar.

Laakin sidaasoo ay tahay waa mid ka mid ah qodobbada xalka u baahan, waayo madaxda maamul goboleedyada qaarkood waxay doonayaan in doorasho ay qabsadaan, taasoo durba shaki la geliyey daah-furnaanshaheeda iyo dhexdhexaadnimadeeda.

Waxaa kale oo taa ku xiran qorshaha doorashada qudhiisa. Sida muuqata ama loo badinayo, waxaa adkaanaysa in doorasho qof iyo cod ah la qabto marka la eego xaaladda hadda taagan iyo wakhtiga yar ee haray. Haddii ay taas socon weyso, qorshaha kale ee xigi kara waa doorasho dadban oo markii horeba aysan mucaaradku dood badan ka qabin.

Waxay kaloo taas keeni kartaa in shirkan laba arrimood oo qorshaha doorashada la xiriira lagu lafa guro, waaba haddii isku aragti laga noqdee. Tan hore waa in la isla garto qaab wadar-oggol ah oo doorashooyinka maamul goboleedyadu ku qabsoomaan ayadoo qorshaha lagu darayo walaaca ay qabaan mucaaradka maamullada.

Haddii taas ay noqoto mid laga gudbo, waxaa cuslaan doona jadwalka doorashada iyo guddiga doorashada oo noqon doona mid muran badan uu hareeyo.

Labadaas qodob meelo fog fog ayey ka kala taagan yihiin dhamaanba dhinacyada siyaasadda.

Qodob kale oo isna xasaasi ah ayaa noqon kara ka qayb galka geeddi socodka oo horena Puntland ay u qaaddacday. Haddii aysan billowga gorgortanka la qabsanna wuxuu culays ku imaan karaa jadwal kasta oo loo baahdo in lagu heshiiyo ama la dhaqan galiyo.

Falanqeeyayaasha qaarkood waxay qabaan in arrimaha qaar uu ismariwaa ka jiro. “Ismariwaaga meelaha uu ka jiro waxaa ka mid ah xiisadda u dhaxaysa Soomaaliya iyo Itoobiya oo maamullada qaar ay u arkeen fursad ay qorshahooda ku meel marsan karaan, ama ay ka dhigan karaan qodob ay ku gorgortamaan” sidaa waxaa qaba Cabdiweli Gurey oo arrimaha siyaasadda ee Soomaaliya falanqeeya.

Wuxuu kaloo Cabdiweli Gurey qabaa in dawladda Soomaaliya ay kaalin weyn ku leedahay arrimaha siyaasadda ee maamil goboleedyada. “Dawladda federaalka waxay hasataa sharciyad, waxaana uu xil ka saaran yahay in ay door ku lahaato doorashooyinka maamul goboleedyada sida codbixinta, kormeerka iyo daahfurnaanta, waana inay iska dhowrrto inay iyadu farageliso doorashooyinka mamul goboleedyada maadaama kala shakii badan uu jiro” ayuu yiri Cabdiweli Gurey.

Dr Cabdullaahi Cali oo isna falanqeeya siyaasadda Soomaaliya wuxuu qabaa in wixii horeba loogu heshiiyey aysan dhaqan gelin. “Waxaan ognahay in barnaamijka dib u eegidda dastuurka uu soo dhex galay, kaasoo qayb ka mid ah ay khusayso doorashooyinka, taasi waxay ka mid ahayd caqabadaha. Haddii waxa heshiisyadii hore aysan waxba ka hirgelin, kuwa dambe ee lagu heshiisn doono inay wax iska beddeli doonaan iyo in kale calaamad su’aal ayaa saaran” ayuu yiri Dr Cabdullaahi.

Wuxuu intaa ku daray in jahawareer uu jiro sida in “dawlad goboleedyadu doonayaan inay qabsadaan doorashooyin ay u madax banaan yihiin, halka dawladdana mowqifka ay arrimahan ay ka taagan yihiin uu hadba dhan u guurayo. Qolo kasta waxay doonaysaa in dantooda ay ka dhex arkaan, laakin waxa ugu haboon oo dadka Soomaaliyeed jeclaan lahaayeen ayaa ah in dawladda federaalka ay cayinto xilliga ay doorashooyinka dhacayaan”

Durba waxaa kulankan ka hadlay bulshada rayidka waxayna ugu baaqeen golaha qodobbo ay ka mid yihiin in “shirka uu ka soo baxo hab raac hufan ee hanaanka doorashooyinka dowlad goboleedyada iyo tan federaalka, lagana ilaaliyo waqti kororsi aan waafaqsaneyn dastuurka, kana madax banaan siyaasad musuq maasuq ku dhisan”.

Four new imams appointed at the Two Holy Mosques

• Sheikh Badr bin Muhammad Al-Turki and Sheikh Al-Waleed bin Khalid Al-Shamsan were appointed as imams at the Grand Mosque
• Sheikh Muhammad bin Ahmed Barhaji and Sheikh Abdullah bin Abdul Mohsen Al-Qarafi were appointed as imams at the Prophet’s Mosque

RIYADH: Two new imams have been appointed at the Grand Mosque in Makkah and another two at the Prophet’s Mosque in Madinah, Saudi Press Agency reported on Thursday.

Sheikh Badr bin Muhammad Al-Turki and Sheikh Al-Waleed bin Khalid Al-Shamsan were appointed to the prestigious position at the Grand Mosque while Sheikh Muhammad bin Ahmed Barhaji and Sheikh Abdullah bin Abdul Mohsen Al-Qarafi were appointed at the Prophet’s Mosque.

The appointments were made by royal decree, SPA said.

ARAB NEWS

Kumuu ahaa abwaankii sameeyey heesta “Guulwadow Siyaad, aabbihi garashada” ee geeriyooday?

Waxaa xalay magaalada Gaalkacyo ku geeriyooday Allaha u raxmadee abwaan Xasan Xaaji Muxumed (Xasan Guulwade) oo ka mid ahaa abwaaniintii waaweynaa ee Soomaaliya.

Xasan Guulwade, ayaa ka mid ahaa kaadirintii waaweynaa ee dowladdii kacaanka ee u hoggaaminayey Maxamed Siyaad Barre oo dalka Soomaaliya xukun militari kula wareegay sanadkii 1969-kii.

Wuxuu ka mid ahaa abwaaniintii suugaantooda ku ammaanay sidii dowladdii militariga iyo dhalinyaradii bilowgiiba soo dhaweeyey in ciidamadu ay xukunka la wareegeen sida uu BBC-da u sheegay Maxamed Faarax Ciise oo ay muddo dheer is yaqaanneen abwaanka.

Abwaanka oo ay isku jiil ahayaayeen ayaa ku sifeeyey inuu ahaa dhaqan-ruug ku darsaday samaynta miro dhaxal reebay.

Ka sokow inuu abwaan ahaa wuxuu sidoo kale beeshiisa u ahaa suldaan dhaqan sida uu isagu horey u sheegay.

Maxamed Faarax Ciise Gaashaan, oo siddeetameeyadii wasiir ku xigeen ka noqday dhowr wasaaradood oo dowladdii militariga muddo ka badan 50 sano ay is yaqaaneen abwaan Guulwade, ayaa ku tilmaamay inuu ahaa dadkii la dhacay nidaamkii ciidamada markii ay talada dalka la wareegeen.

Wuxuu sheegay in heesta Guulwadoow Siyaad oo uu sameeyey abwaan Xasan Guulwade ay noqotay sida Ggaashaan sheegay “Astaanta kacaanka” oo ay naadir ahayd xaflad kacaan oo aan laga qaadin heestaas.

Isagoo ka hadlayey shakhsiyaddiisii gaar ahaaneed ayuu Maxamed Faarax Ciise ku sheegay inuu ku yaqaanay, “Alllaha u naxariistee waxaan ku aqaannay kuna tilmaami karayaa nin niyadsan oo dalkiisa jecel wixii ku xun dalka ka gubana, wuxuuna ka mid aha abwaanadii bulshada indaha u ahaa,” ayuu BBC-da u sheegay Gaashaan.

Abwaan Siciid Xarawo iyo abwaab Cali Dhuux, oo ay isku jiil ahaayeen ayaa BBC-da u sheegay in abwaan Xasan Guulwade uu ahaa suugaan yahayan si weyn suugaantiisa ugu taageeray kacaankii xilligaas tallada dalka hayey.

“Nin suugaan yahana ayuu ahaa oo gabya oo heesa sameeya waliba intaasi ay u dheertay nin siyaasi ayuu ahaa oo heer degmo ilaa heer gobol madax ka noqday, nin kacaana ayuu ahaa”ayuu yiri abwaan Cabdi Dhuux.

Guddoomiyaha golaha abwaaniinta Soomaaliyeed abwaan Xirsi dhuux Maxamed Weliye, oo xilliyadii danbe ay wadashaqayn yeesheen Guulwade, ayaa ku tilmaamay inuu ahaa nin dabeecad, dowladyaqaan iyo dad la dhaqan lahaa.

Abwaan Cismaan Cabdullaahi Guure – oo ah maareeyaha Tiyaatarka Qaranka ayaa sidoo kale BBC-da u sheegay in abwaan Xasan Guulwade uu ahaa nin Qaran.

Suugaantiisa caan baxday

Abwaan Xasan Xaaji Maxamuud Guulwade, wuxuu lahaa suugaan miid ah oo caan ka dhex noqotay giyaga Soomaalida, heesaha uu alifay ee sida weyn looga yaqaan ilaa toddobaaneeyadii waxaa ka mid ah heestii uu amaanka ugu mayray madaxweynihii dowladdi kacaanka Maxamed Siyaad Barre, heestaas oo la yiraahdo “Guul wadoow Siyaad”.

Waa hees markii danbe isaga ku sidkanaatay magaciisa naanays ahaan loo raaciyey Xasan Guulwade.

Guulwadayaashu waxay ahaayeen dhalinyaro kooxo ah oo si indho-la’aana u ayidsanaa maamulkii xilligaas xukumayey dalka sida dadka dhaliila ay sheegaan.

Ereyada heesta Guulwadoow waxaa ka mid ahaa qaybtan.

• Guul wade Siyaad, Aabbihii garaasha gayigayoow

• Hanti-wadaaggu waa habkaa, barwaaqo noo horseedayee

• Buulaankaas baxaaya, nuurkaas bidhaamayaa

• Waa barbaartiyo shaqaalahoo is biirsadoo

• Ballan-qaaday inay dalkeenna, barwaaqo gaarsiiyaan

Intii burburku ka dhacay Soomaaliya sanadkii 1990-yadeedii, abwaanka ayaa xilligaas alifay gabay uu kaga hadlay ciidamadii shisheeye ee Maraykanku hoggaaminayey.

Gabayada uu allifay oo kale waxaa ka mid ahaa gabaygii “Garo ama ha Garan” oo abwaanku sheegay inuu xambaarsan yahay wadaniyadda laakiin sarbeeb uu ku sheegay.

Waa kuma Abwaan Xasan Guulwade?

Sida uu isagu sheegay intii uu noolaa, Xasan Xaaji Maxamuud Guulwade wuxuu dhashay bsihii June 27-keedii sanadkii 1949-kii.

Sida uu BBC-da u sheegay Maxamded Faarax Ciise Gaashan oo ay ka wada mid ahaayeen dhalinyaro si laab furnaanta u soo dhaweeyey militarigii dhammaadkii lixdameeyadii ayaa sheegay inuu sidoo kale door ku lahaa marka laga soo tago suugaantiis barnaamijyadii iskaa wax u qabso ee lagu dhisi jiray xarumaha dowladda.

Abwaan Xasan Xaaji Maxamuud Guulwade ayaa ka mid ahaa abwaanadii an ka bixin dalka markii colaada sokeeye ka dhacaday isagoo in muddaa ku noolaa deegaanada Puntland basle waayadii danbe ku nagaaday magaalada Muqdisho oo aakhirkii ku geeriyooday.

Wuxuu ahaa aabbe, iyo awoowe.

Waxaa suugaanta u dheerayd dhanka siyaasaddda isagoo xilal kala duwan ka soo qabtay heer maamul dowladdii kacaanka.

Dadka yaqaanay waxay ku tilmaameen in dowladnimadu wax walba kala waynayd.

Hadal Jeedinta :Ciise Maxamed Muuse ayaa ka hadlay kulanka Jaaliyadda Reer Puntland Ee Ku Nool Dalka Canada ayaa kulan Soo dhawaynah usameeyay Wasiirka Wasaaradda Arrimaha Gudaha, Federaalka iyo Dimuqraadiyeynta Dowladda Puntland Mudane Abdi Farah Juxa oo uu weheliyo Wasiiru-Dowlaha Wasaaradda Qorsheynta Mudane Faarax Maxamuud Aw-Cismaan ayaa.

Wasiirka wasaaradda caafimaadka Dawladda Puntland Mudane Siciid Jamac Qorsheel ayaa maanta furay shirka dib u eegista xogta cudurka HIV Aids, shirka oo soconaya laba maalmood ayaa dib loogu eegayaa wixii laga qabtay cudurka HIV Aids 3dii bilood ee la soo dhaafay.

Madaxa xakamaynta cudurka HIV ee Wasaarada Caafimaadka Casha Jamac oo ka hadashay furitaankiisa ayaa tiri:-

“ Wasiirka wasaradda caafimaadka Siciid Jamac Qorsheel iyo masuuliyiinta kale ee nagala soo qaybgashay shirka waxaan idinka mahadcelinaya soo ajiibidiina, shirkaan oo socon doona laba maalmood waxaa dib loogu qiimayn doonaa looguna eegi doonaa xogtii laga soo gudbiyay xarumaha caafimaadka, barnaamijkaan oo waqti dheer soo socday waxaa laga gaaray horumar badan waxaana wali jira caqabado ubaahan in la iska kaashado oo ay ugu weyntahay yaraanta helitaanka dawo ku filan bukaanada iyo siyaasadihii oo aan wali la dhamaystirin. Mashruuca waxaa nagala shaqeeya hay’adda UNICEF oo kaalin wax ku ool ah ka qaadata.”

Ali hassan oo ka socday hay’adda Unicef oo isaguna ka hadlaya ayaa yiri:-

“ Waxaan ku faraxsanahay inaan idinkala soo qaybgalo shirkaan muhiim ah ee dib loogu eegayo xogta cudurka HIV Aids oo kamid ah kuwa ugu mudda dheer ee ka socda wasaaradda marba marxlaladna soo joogay, wasaaradda caafimaadka ayaa lahayd kaalinta la dagaalanka iyo dawaynta lahayd iyo hay’adda PAC oo iyaduna lahayd qaybta dabagalka, shaqo wanaagsan ayaa ka qabsoontay xanuunka, waana mid is badbadal sameeya mar kor ukaca marna hoos udhaca, waxaan wasiirka ka codsanayaa in la dadajiyo siyaasadihii loogu talagalay lana mariyo golayaasha dawladda si dadka qabana loo ilaaliyo xuquuqdooda iyagana dadka looga ilaaliyo.”

Dr Abdirahmaan Siciid Gacamey lataliyaha madaxweynaha ee caafimaadka oo ka hadlay ayaa yiri:-

“ Waxaan soo dhawaynayaa inaan idin kala soo qaybgalo shirkaan dib loogu eegayo xanuunka HIV, sidaan ogahay xanuunkaan waa fidayaa waana kordhayaan dadka uu laga helayo, waxaa jira dumar dalka ka shaqaysta oo xadka ka soo gudba ayna jiraan kuwa xanuunka qaba, waxaa la rabaa in la dabagalo korna loo qaado wacyigalinta, aduunku sidii uu markii hore taageerada balaaran usiin jiray xanuunka hadda uma siiyo, waxaan isleeyahay kuma filna 7xarumood oo kaliya marka aan ka hadlayno xaalada cudurka iyo fiditaankiisa iyo kororka dadka laga helayo oo shalay meeshii ay joogeen aan joogin”

“ Dadkaan wa dad nugul oo ubaahan in la xanaaneeyo laga ilaaliyo takoorka, marka waa muhiim in si dhakhso ah loo helo shuruuc iyo siyaasado lagu ilaaliyo.”

Mudane Siciid Jamac Qorsheel wasiirka wasaaradda caafimaadka DPL oo shirka furay ayaa yiri:-

“Farxad ayay noo tahay ka wasaraadda caafimaadka ahaan inaan ka soo qaybgalno shirkaan muhiimka kaasoo dib loogu eegayo xanuunka HIV Aids ayna ka soo qaybgaleen shaqaalaha ka shaqeeya xarumaha dawada laga qaato iyo kuwa gobolada qaarkood, xnauunkaan waxaa mid kamid ah xanuunada dadka ku dhaca, waxaana jira xanuuno ka khatar badan sida kansarka dadkeena ayaa ubaahan in kor loo qaado wacyigalintooda qofka haddii uu dawada si joogto u qaato waa mid uu la noolaan karo.”

“ Waxaan rabaa in xooga lagu saaro shirka in dadka wacyigalin loo sameeyo si loo yareeyo fiditaankiisa loona xakameeyo, waxaan uga mahadcelinayaa shaqada wanaagsan ee laga qabtay cudurkaan, waxaana rajaynayaa in kor loo sii qaado, waxaan uga mahadcelinayaa hay’adda Unicef oo aan ka wada shaqayno mashruuca, ugu danbeyn waxaan raba in xooga la saaro iyadoo lala kaashanayo dhakhaatiirta inala joogta sidii loo diyaarin lahaa siyaasaddaha loogana ansixin lahaa golayaasha dawladda.”

Shirka waxaa ka qaybgalay wasiirka lataliyaha madaxweynaha caafimaadka Dr Abdirahmaan Siciid Gacamey iyo dhakhaatiirta khuburo ah.