Sidee farac ka tirsan al-Qaacida uga mid noqday ururrada argagixiso ee ugu halista badan Afrika

Walwalka ku saabsan xasilooni-darrida sii kordheysa ee gobolka Saaxiil ee Galbeedka Afrika ayaa sii xoogeysanaysa, iyadoo rabshado baahsan ay wadaan kooxaha xagjirka ah oo ku fidaya dalalka Burkina Faso, Maali, iyo Niger.

Koox la xiriirta al-Qaacida ayaa sheegata inta badan weerarradan, laakiin waa tee kooxdaasi, maxayse doonaysaa?

Kooxda Taageerada Islaamka iyo Muslimiinta (JNIM) ayaa muddo kooban gudaheed ku noqotay mid ka mid ah kooxaha jihaad-doonka ugu halista badan Afrika.

Asal ahaan waxaa laga aasaasay Maali, waxayna hadda ka howl-gashaa guud ahaan gobolka Saaxiil waa dhul lamadagaan ah oo baaxad leh kana kooban toban waddan, laga bilaabo xeebaha galbeedka Afrika ilaa bariga Qaaradda.

Kooxdan ayaa la rumeysan yahay in ay ka dambeysay in ka badan kala badh rabshadihii siyaasadeed ee ka dhacay gobolka dhexe ee Saaxiil intii u dhaxeysay Maarso 2017 ilaa Sebtembar 2023.

Sannadka 2024, qiyaastii 19% dhammaan weerarrada argagixiso ee ka dhacay caalamka iyo in ka badan kala badh dhimashooyinka la xiriira argagixisada ee dunida oo dhan waxay ka dhaceen gobolka Saaxiil, sida lagu sheegay Tusmada Caalamiga ah ee Argagixisada ee 2025 (Global Terrorism Index), oo uu daabaco Machadka Dhaqaalaha iyo Nabadda (Institute for Economics and Peace).

Inkastoo ay adag tahay in si dhab ah loo ogaado tirada dagaalyahanada kooxdaasi ama tirada ay dhowaan qorteen, khubaro ayaa sheegaya in tiradoodu ay gaari karto kumannaan qof intooda badanna waa dhallinyaro maxalli ah. Sidee bay ku samaysantay JNIM, maxayse hiigsanaysaa?

Kooxdan JNIM waxaa la aasaasay sannadkii 2017, iyadoo lagu midaynayo afar kooxood oo xagjir ah oo ka howlgalayay Waqooyiga Afrika iyo gobolka Saaxiil: Ansaaru Diin, Katibat Macina, Al-Mourabitoun, iyo laanta Saxaraha ee Al-Qaacida ee Waqooyiga Afrika (AQIM).

Kooxda waxaa hoggaamiya Iyaad Ag Ghaaley, oo hore u ahaa diblumaasi reer Maali ah kuna abtirsada beesha Tuwaariiq ee Muslimiinta u badan.

Ghaaley ayaa hoggaaminayay kacdoonkii Tuwaariiqda ee ka dhanka ahaa dowladda Maali sanadkii 2012, isagoo doonayay in uu dhiso dowlad madax-bannaan oo ka dhalata waqooyiga Maali.

Ku-xigeenkiisa, Amadou Koufa, isna waa nin u dhashay beesha Fulaani. Falanqeeyayaal ayaa aaminsan in hoggaan-dhexe oo noocaas ah uu fududeeyo isku xidhka faracyada maxalliga ah ee Kooxda Taageerada Islaamka iyo Muslimiinta (GSIM), taasoo ka hawlgasha gobolka Saaxiil iyadoo ku saleysan shabakad lagu magacaabo “Kata’ib.”

JNIM waxay faafisaa qoraallo iyo muuqaallo ay mariso boggeeda Sharewire iyo barteeda Telegram, iyadoo adeegsanaysa garabkeeda warbaahineed ee Al-Zalaqa.

Kooxdu waxay sheegtaa in ujeedadeedu tahay in ay meesha ka saarto awoodda dawladda, lana beddelo iyadoo lagu dhaqayo faham adag oo qoto dheer oo shareecada Islaamka ah iyo maamul Islaami ah. Waxa kale oo ay ku baaqaysaa in ciidamada shisheeye laga saaro Maali.

Ma sii fidayaan howlgalada kooxda JNIM?

Kooxdu waxay sanadkii hore ka fulisay in ka badan 3,000 weerar gudaha Burkina Faso, Maali, iyo Niger, sida ay sheegayaan xogta mashruuca ACLED (Armed Conflict Location & Event Data Project).

Ochieng wuxuu sharxay in kooxaha ay adeegsanayaan xeelado kala duwan oo lagu abuurayo qalalaase baahsan, isagoo yidhi: “Waxay dhigaan walxaha qarxa ee la casriyeeyay (IEDs) waddooyinka waaweyn, waxayna leeyihiin awood fog oo weerar ah.”

Wuxuu intaas ku daray:

“Waxay si gaar ah u beegsadaan ciidamada ammaanka ee ku sugan saldhigyada milatari, hubka badankoodna halkaas ayay ka helaan. Waxay sidoo kale weeraraan dadka rayidka ah sababtoo ah waxay aaminsan yihiin in bulshooyinka maxalliga ahi ay la shaqeeyaan dowladda.”

Weeraradu waxay noqdeen kuwo aad u tiro badan kana sii ba’an bishii ama labada bilood ee ugu dambeeyay. Bishan oo keliya, kooxda ayaa sheegatay mas’uuliyadda weerar culus oo ka dhacay magaalada Boulikessi ee dalka Maali, halkaas oo ay ku dileen 30 askari, sida ay sheegtay wakaaladda wararka ee Reuters.

Reuters ayaa qiyaastay in in ka badan 400 askari lagu dilay tan iyo bilowgii bishii May, weerarro ka dhacay saldhigyo ciidan iyo magaalooyin kala duwan oo ku yaalla Maali, Niger, iyo Burkina Faso — arrin si weyn u muujinaysa xaaladda xasillooni-darrada gobolka oo durba u nugul afgambiyo.

“Xawaaraha weerarrada aan usbuucii la soo dhaafay aragnay wuxuu ahaa mid aan horay loo arag,” ayuu yidhi Guichaoua. “Waxay si aad ah u kordhiyeen hawlahooda usbuucyadii la soo dhaafay.”

Iyadoo xorriyadda saxaafadda si weyn loo xakameeyay iyo warbaahinta, wargeysyada iyo idaacadaha ay badankood xirmeen kaddib afgambiyadii dhacay Burkina Faso, Niger, iyo Maali, waxaa la rumeysan yahay in tirada weerarrada ay kooxahani fuliyeen ay ka badan tahay inta la soo warinayo.

Gobolkan waxaa hadheeyay afgambiyo dhowr ah: Niger sanadkii 2023, Burkina Faso 2022, iyo Maali 2020.

Waa maxay ilaha dhaqaale ee Kooxda Taageerada Islaamka iyo Muslimiinta (JNIM)?

JNIM waxay heshaa dhaqaale siyaabo kala duwan oo ay ka mid yihiin afduubka ajaanibta si madax furasho loogu helo, iyo sidoo kale lacag uruurin ay ku samayso iyadoo ka qaadaysa baabuurta mara waddooyinka lagu qaado macdanta iyo xoolaha.

“Xatooyada xoolaha waa mid ka mid ah ilaha ugu waaweyn ee dhaqaale ee JNIM,” ayuu yiri falanqeeye ka tirsan Hay’adda Caalamiga ah ee La-dagaallanka Dambiyada Qabyo-qoraalka ah (Global Initiative Against Transnational Organized Crime) oo la hadlay BBC-da. Falanqeeyahaas, oo aan la magacaabin sababo la xiriira amnigiisa, wuxuu intaas ku daray:

“Maali waa waddan xoolaha si weyn u dhoofiya, taasina waxay u sahlaysaa JNIM in ay xoolaha xado oo suuqa geyso.”

Cilmi-baaris ay sameeyeen isla hay’addaasi waxay muujisay in kooxda ay hal gobol oo keliya sanad gudaheed ka heshay qiyaastii $768,000. Marka laga duulo tiradaas, waxaa la rumeysan yahay in JNIM ay malaayiin dollar ka heshay xatooyada xoolaha.

Falanqeeyuhu wuxuu intaas ku daray:

“Meelaha lagu baarayo ama laga qodo dahabka sidoo kale waa ilaha ugu muhiimsan ee dhaqaalaha kooxda, maadaama ay canshuur ka qaaddo cid kasta oo soo galeysa ama ka baxaysa deegaannadaasi.”

Taliyaha Taliska Mareykanka ee Afrika (US AFRICOM), Jeneraal Michael Langley, ayaa toddobaadkii hore u sheegay warbaahinta Mareykanka in uu rumeysan yahay in mid ka mid ah ujeeddooyinka ugu waaweyn ee JNIM ay tahay in ay gacanta ku dhigto gobolka Saaxiil, si ay “uga maalgeliso hawlaheeda iyada oo adeegsaneysa tahriibinta, ka ganacsiga dadka, iyo hubka.”

Maxaa laga qabtay dagaalka ka dhanka ah kacdoonkan hubeysan?

Ciidamada Faransiiska ayaa ku sugnaa gudaha Maali muddo ku dhow toban sano, iyagoo taageeraya dowladda, waxaana in ka badan 4,000 askari laga howlgeliyay guud ahaan gobolka Saaxiil si ay ula dagaallamaan kooxaha xagjirka ah sida JNIM.

Inkasta oo ay gaareen guulo horudhac ah sannadihii 2013 iyo 2014, xilligaas oo ay dib u qabsadeen dhul ay gacanta ku hayeen kooxaha jihaad-doonka ah isla markaana ay dileen hoggaamiyeyaal sare, dadaalladaasi waxay u muuqdaan kuwo ku guuldarreystay inay joojiyaan kororka xooggan ee JNIM ee xigay.

Falanqeeye ka tirsan Hay’adda Caalamiga ah ee Global Initiative Against Transnational Organized Crime ayaa xusay in: “Dadaallada lagu doonayo in lagu jebiyo kacdoonka illaa hadda kuma guuleysan, sababtoo ah waxaa weli jirta fikir ah in JNIM looga adkaan karo ciidan ahaan, halka run ahaantu tahay in lagu baabi’in karo oo keliya wada-hadal.”

Sanado ka hor, waddamada gobolka Saaxiil waxay si wadajir ah u sameeyeen G5 Sahel Task Force, oo ahayd ciidan caalami ah oo ka kooban 5,000 askari. Si kastaba ha ahaatee, Burkina Faso, Maali, iyo Niger ayaa labadii sano ee la soo dhaafay ka baxay iskaashigaasi, taas oo si weyn u wiiqday awoodda gaashaanbuurtan la-dagaallanka kacdoonka.

Hawlgalka Qaramada Midoobay ee Taageerada Xasilinta ee Maali (MINUSMA) inkastoo uusan ahayn ciidan argagixiso-la-dagaallama ayaa ku sugnaa Maali muddo toban sano ah, isagoo taageerayay dadaallada nabadeynta ilaa dhammaadka 2024.