Bahda Allsanaag, waxay tacsi tiiraanyo leh u dirayaan Allah ha u naxariiste Maxamed Warsame Axmed (Gurey Warsame) , oo saaka ku geeriyooday magaalada Dhahar ee gobolka Hayland. Waxaan Allah uga baryeeynaa inuu janadii Fardowsa ahayd ka waraabiyo, Kitaabkiisana midigta ka siiyo, dhammaan qoyskii iyo eheladii uu ka baxayna Samir iyo iimaan waafi ah inuu Allah ka siiyo, Aammiin, Aammiin.
Puntland oo aan ka soo muuqan Tartanka Qur’aanka Kariimka ah ee dalka
Madaxweynahan Soomaaliya Mudane Xasan Culusoow ayaa u magacaabay Gabadhiisa Jihaan Culusoow in ay noqoto La-Taliyaha Sare ee Arrimaha Difaaca ee aabaheed
Jihaan ayaa aabaheed horay ugu magcaabay La-Taliyaha Sare ee Arrimaha Amniga iyo Dib-u-habaynta Ciidamada ee Xafiiska Madaxweynaha tan iyo Agoosto 2023.
Umadda Soomaaliyeed ayaa madaxweynaha ka sugaysay in uu wax ka bedelo hogaankiisa iyo sida dalka looga ciribti lahaa argagixisada, si taas loo helona uu raadiyo dad khibrad u leh amniga, hase ahaatee taa bedelkeedu wuxuu ka dhigtay inuu caruurtiisa uu ka dhigto la taliyaal amni
Jihaan Culusoow oo xil hor leh loo magcaabay
March 2025: Madaxweynaha Dowladda Puntland H.E Said Abdullahi Deni ayaa Shir-guddoomiyey Shirka Golaha Wasiirada oo todobaadkan looga hadlay, Amniga, Hawlgalka Ciribtirka Argagixisada ee ka socda Calmiskaad oo maraya wejigii saddexaad, Warbixin Goluhu ka dhegaystay guddiga taakuleynta iyo daryeelka Ciidanka Hawlgalka kujira , Gargaarka bani’aadantinimo ee la gaarsiiyey dadka kasoo barakacay Calmiskaad, horumarinta dhaqaalaha Puntland iyo nabadeynta Gobolka Sanaag.
Madaxweynaha Dowladda Puntland H.E Said Abdullahi Deni oo kulan la qaatay dhallinyarada Gobolka Bari, Dhallinyarada ayaa Madax…
Raysal wasaare Xamse Barre: “Xasan in la doorto shaqadayda ma aha, anigaba hammi ayaa igu jira… kursiga waa lay soo xoogey oo xiise kuma qabin, in sanduuq lay dhigo Kismaayo ayaan jeclaa.”
Waa ayo, maxayse rabtaa kooxda gooni-u-goosadka Pakistan ee BLA?
Gobolka la dayacay ee Balochistan, oo ku yaalla koonfur-galbeed Pakistan, ayaa muddo sanado ah la daalaa dhacayay kacdoon hubaysan, iyadoo weerarradii ugu dambeeyay ee sii kordhaya ay muujinayaan caqabadaha ay dowladda Islamabad kala kulmayso sugidda amniga.
Talaadadii, ururka la mamnuucay ee xoreynta Baluch ama Baluch Liberation Army (BLA) ayaa qaaday tallaabo xasaasi ah oo sare u qaaday kacdoonka, kaddib markii ay qabsadeen tareen rakaab—hawlgalkii ugu ballaarnaa ee ay kooxdu fuliso ilaa hadda.
Maleeshiyaadka BLA ayaa boqolaal qof ku afduubtay tareenka Jafer Express, ka hor inta aysan ciidamada Pakistan Arbacadii ku dhawaaqin in ay dileen dhammaan 50 dagaalyahan oo weerarka fuliyay.
Militariga ayaa sheegay in mintidiintu ay dileen 21 qof oo rakaab ah, halka dhammaan rakaabkii kale la badbaadiyay.
Balochistan waa gobolka ugu weyn Pakistan marka la eego baaxadda dhulka, balse ah kan ugu yar marka la eego tirada dadka ku nool. Waa xarunta qowmiyadda Baloch, oo sheegata in ay la kulanto takoorka dowladda Pakistan.
Kooxaha gooni-u-goosadka ah ayaa tan iyo bilowgii 2000-meeyadii dagaal ugu jiray in ay helaan maamul madaxbannaan—ama xitaa gaar noqosho buuxda—iyo xuquuq dheeraad ah oo ay ku yeelanayaan kheyraadka dabiiciga ah ee gobolka, sida gaaska, saliidda, iyo macdanta qaaliga ah.
Sanadihii u dambeeyay, BLA ayaa xoojisay awooddeeda, waxaana falanqeeyayaal qaarkood ay sheegayaan in khatarta ay dalka ku hayso ay la mid noqon karto tan ay keento Taalibaan-ka Pakistan.
BLA waxay si joogto ah u bartilmaameedsataa ciidamada ammaanka ee Pakistan, sidoo kale waxay weerarro la beegsatay dadka rayidka ah, oo ay ku jiraan shaqaale Shiinees ah oo ka shaqeynayay mashaariicda balaayiin doolar ku kacaya ee Waddada Dhaqaalaha Shiinaha iyo Pakistan (CPEC).
Kooxdu sidoo kale waxay weerarro ka fulisay meelo ka baxsan Balochistan, oo ay ku jirto magaalada Karachi, oo ah tan ugu weyn Pakistan.
In kasta oo dowladda Pakistan ay sheegtay in ay si weyn u xakameysay rabshadaha, haddana weerarrada Balochistan kama joogsanin. Kooxo kale oo mintidiin ah ayaa sidoo kale ka howlgala gobolka.
BLA, oo ay dowladda Pakistan iyo Mareykanka u aqoonsan yihiin urur argagixiso, ayaa la rumeysan yahay in ay leedahay in ka badan 3,000 dagaalyahan, waxayna markiiba sheegatay mas’uuliyadda weerarkii Talaadadii.
Kooxdu waxay rabtaa in ay dhisto dowlad madax-bannaan oo ay ku mideysan yihiin dhulka ay qowmiyadda Baloch ka degto Pakistan, Iran, iyo Afghanistan.
Islamabad waxay ku eedeysay India in ay taageerto BLA, iyadoo ay xusid mudan tahay in Pakistan iyo India ay yihiin laba dal oo cadow isku ah, isla markaana haysta hubka nukliyeerka. Hase yeeshee, New Delhi si adag ayey u beenisay eedeymahaasi.
Dowladda Pakistan waxay sidoo kale sheegtay in ay jirto iskaashi u dhexeeya BLA iyo Taalibaan-ka Pakistan, taasoo sii xoojinaysa khatarta kooxdu ku hayso amniga dalka.
Falanqeeyayaashu waxay sheegayaan in BLA ay aad ugu dhiirrantahay tan iyo markii Taalibaan-ka Pakistan ay jabiyeen xabbad-joojin ay la lahaayeen dowladda bishii November 2022, taasoo horseeday kororka weerarrada rabshadaha wata ee dalka oo dhan.
Marka laga soo tago loollanka Pakistan kala dhaxeeya India, Islamabad waxay sidoo kale xiriir aad u kacsan la leedahay dowladda deriska la ah ee Iran, taasoo sii xumeysay xaaladda amni ee gobolka Balochistan.
Labada dal waxay wadaagaan xuduud dhererkeedu yahay 900 km (560 mayl), taasoo inta badan aan si adag loo xakameyn, taasoo u sahlaysa kooxaha hubaysan iyo kuwa wax dhoofiya inay si fudud isku gudbaan.
Dowladda Pakistan iyo tan Iran midba midka kale ayuu ku eedeeyaa inuu hoy u yahay kooxaha fallaagada ah.
Dhinaca kale, dhaqaalaha ayaa door weyn ka ciyaaraya xasillooni-darrada gobolka, sida uu sheegay falanqeeye Khan, isagoo tilmaamay in xaaladdan aysan wax wanaagsan u ahayn dhaqaale burburka wajahaya ee Pakistan.
“Yaa imaanaya oo maalgelinaya Pakistan haddii mar kasta la kulmeyno weerarro noocan ah?” ayuu yiri Khan.
Shiinaha ayaa balaayiin doolar ku maalgeliyay Pakistan iyada oo loo marayo mashruuca Belt and Road Initiative, balse arrintaasi waxay sii fogeysay qowmiyadda Baloch, kuwaas oo ku eedeeya Islamabad in ay kheyraadkooda si xad-dhaaf ah u isticmaasho, iyada oo aan wax horumarin ah laga sameyn nolosha dadka deegaanka.
Si kastaba ha ahaatee, falanqeeye dhanka ammaanka ah oo lagu magacaabo Syed Muhammad Ali, ayaa sheegay in inkasta oo weerarkii tareenka uu u keenay BLA “indho iyo dareen warbaahineed,” haddana dhimashada dadka rayidka ah ay u badan tahay “in ay wiiqdo taageerada ay ka haystaan bulshada gobolka.”
Sidee bay haweeneydan galbeedka Afrika ku dhaqata geela Soomaalida maalin kasta 200 oo litir oo caano ah uga listaa
Dalka Nayjer beeralayda xoolo dhaqatada ayaa ka ah dadka shaqeeya ee dalkaasi 87%, waxaana ay tahay shaqada ama dhaqdhaqaaqa ugu sareeya marka laga yimaado beeraha.
Waa shaqo aasaasi ah oo matasha qayb muhiim ah oo ka mid ah dhaqaalaha qaranka. Haweenka ayaa ka ciyaara door muhiim ah, in kasta oo doorkooda uu yahay mid hoos loo dhigay.
Ganacsatada ay kamid tahay Wouro Habsatou Aboubacar ayaa leh takhasus soo saarista iyo suuq-gaynta caanaha Geela, waxaana ay kor u qaaddaa wax soo saar aad loo doonayo, taasi oo leh faa’iidooyin nafaqo iyo caafimaad.
Waxaa ay maamushaa in ka badan 200 oo neef oo geel ah, gaar ahaan meel ay ku xoogan yihiin ragga. Mrs Wouro ayaa haysa shaqo adkaysi iyo hal-abuur u leh haweenka Afrika ee qaybta xoolo-raacatada beeralayda oo fure muhiim ah u ah bedqabka cuntada Nayjer iyo horumarinta dhaqaalaha.
Shirkadeeda ayaa la aasaasay 2011, waxaana lagu magacaabaa ”Habsatou Camel Milk” waxaa ay soo saartaa maalinkii 160 iyo 180 litir oo caana ah, taasi oo dhibaato la’aan uga iibiso suuqa deegaanka.
Markii ay bilowday soo saarista caanaha geela sanadkii 2011, waxa ay haysatay 30 neef oo kamid ahaa xoolaha qoyskeeda. Wouro Habsatou Aboubacar ma aysan maleysanayn inay maamuli doonto in ka badan 200 oo neef oo geel ah.
Shaqadeeda ayaa caddeyn u ah awoodda haweenka Nayjer ee hal-abuurka iyo ka qayb qaadashada horumarinta dhaqaalaha deegaanka, gaar ahaan qaybta xoola-dhaqatada beeralayda.
Waa marwo iyo hooyo dhashay afar carruur ah, waxaa ay leedahay beer geela lagu xanaaneeyo oo u soo saarta caanaha gobolka Niamey ee caasimada Nayjer.
Waxaa ay ka soo jeedaa qoys xoolo-dhaqato ah, iyada oo ku soo dhex kortay lo’leey ah, waxaana ay ka baratay sida xoolaha loo dhaqo iyada oo aad u da’ yar.
Habsatou waxaa yaraanteedii ay lahayd riyo in ay sameyso shirkad ay leedahay oo u gaar ah dhaqashada xoolaha la dhaqdo.
”Tan iyo carruunimadeydii, waxaan mar kasta jeclaa geela, waxaana lahaa aragti dhismaha ganacsi khaas ah oo leh faa’iido si aan uga qayb qaato baahiyaha qoyskeyga” ayay u sheegtay BBC Africa.
Marwo Wouro Habsatou ayaa ku bilowday hal neef oo geel ah, waxaana ay go’aan satay inay rumayso riyadeeda xoolo dhaqashada. Waxa ay fursad ka aragtay caanaha geela la nafaqeeyo oo uu dalbkeedu badan yahay oo lagu helayo qiimo fiican.
”Waxaan bilaabay soo saarista caanaha geel 2011, bilowgii, waxaan beegsanayay macaamiisha dadka ku dhaqan Niamey ee asalkoodu uu yahay reer miyiga, laakiin la yaab weyn ayay ahayd in aan arko caanaha geela oo bulshooyinka kale u arkaan kuwo leh faa’iidooyin caafimaad. Halkaasi oo aan ka bilaabay raadinta macaamiil kale si aan u gaaro dalabka iibsadayaasha oo kordha.Waa sida aan ula xiriiray xoola-dhaqatada geela ee agagaarka Niamey oo aan usoo bandhigay inay igula soo biiraan horumarinta qaybtan” ayay tiri Habsatou.
Waxaa maanta ay ka heshaa dakhligeeda ugu weyn iibitinta caanaha liska, garoorka iyo burcadka loo yaqaan ”Wagashi”.
”Bilowgayagii wax walba waa nagu adkaayeen, waxa ay horay u ahayd mamnuuc iibinta caanaha, laakiin dalkayaga caanaha waa la isa siiyaa ee lama iibiyo. Aabahay ayaa ahaa qofka ugu weyn ee i caawiya wixii markaasi ka dambeeyay, ka hor waxaa uu ahaa mid ka soo horjeeda. Alxamdulillaah maanta farxadda iigu weyn ayaa ah in aan arko dhamaan dadka ka shaqeeya ee nolosha ka sameysanaya ka ganacsiga caanaha geela, bakhaarada cuntada ee soo jiidanaya macaamiisha badan”.
Haweenka xoolo-dhaqatada ee Nayjer ayaa wajaha caqabado dhowr ah oo ay ka mid yihiin helitaanka dhulka oo ah mid kooban, xoolaha la dhaqdo iyo maalgelintooda, amni xumo, iskutiirsanaan la’aan iyo iyada oo aysan jirin seerayaal iyo kaabayaal lagu nidaamiyo wax soo saarka.
”Caqabaduhu aad ayay u weyn yihiin maxaa yeelay qaybta caanaha geela ma aha mid horumarsan iyo kuwa soo saara oo aan nidaamsanayn. Nalama diiwaan gelin, waxaana wax soo saarkeena caanaha uu yahay mid aan la khariidadeen, waa mid muhiim u ah horumarinta qaybtan iyada oo tixgelin wanaagsan la siinayo caafimaadkeena, caafimaadka xoolaheena iyo in si wanaagsan loola socdo ganacsigeena iyo sidoo kale badqabkeena. Sida aad ogtahay aaggeena waxaa saameeyay nabad gelyo la’aan. Nasiib darro, waxaynu luminay xoolo badan, iyada oo ay is-dhintay tiradooda, soo ururinta iyo nidaaminta caanaha” ayay tiri Wouro.
Waxaa ay Wouro intaa ku dartay arrinta ugu culus ee iyadu wajahayso ay tahay tagitaanka goobta xooluhu ay joogaan. Labadeeda goobood ayaa u jira Niamey 35 iyo 60km. Qaybta ay joogto ayay intaa ku dartay inay u badan yihiin rag.
Marka laga yimaado shaqadeeda waxaa ay marwo Wouro Habsatou u tahay bulshadeeda, gaar ahaan haweenka dhiirigaliye.
Waxaa ay si joogta ah isugu dubbariddaa tababarka nadiifinta iyo nidaaminta caanaha ee haweenka kale soo saaraan, iyada oo sidoo kale u qareenta haweenku inay noqdaan kuwo leh madaxbanaani dhaqaale.
”Iyada oo aysan iga ahayn wanaagsanaan, ayaa haddana waxaan u maleynayaa haa in aan tusaale noqon karo, maxaa yeelay waxaan mar walba dhahaa haweenka in aan waajib looga dhigin sameynta ganacsiga dharka, kabaha iyo niqaabka. Waxaan u keenay haweenka inay soo saaraan wax soo saarka caanaha, burcadka iyo caanaha garoorka, waxaana ay ka helaan dhaqaale wanaagsan oo ay ku noolaadaan, waana sii wadayaa kordhinta wacyigalinta kuwa kale ee igu hareeraysan, maxaa yeelay waxaan aaminsanahay faa’iidada ganacsiga” ayey tiri.
Haweenka Nayjer waa kuwo si gaar ah uga shaqeeya dhaqashada Ariga iyo Idaha, digaaga iyo gobolada qaar oo beeraha geela iyo lo’da ay ka howlgalaan, gaar ahaan wax soo saarka caanaha.
Iyada oo ay jirto horumar ay ka sameynayaan xuquuqdooda iyo xaaladahooda nololeed, misna weli waxa ay wajahaan caqabado badan oo dib u dhigaya horumarkooda oo u muujinaya kuwa daciif ah
”Weli qayb badan oo in wax laga qabto ay tahay ayaa jira, laakinse waxaan u malaynayaa dalkayga, dumarka aad baa looga tixgaliyaa, iyaga ayay tahay inay u dagaalamaaan boosas wanaagsan oo ah dhamaan heerarka kala duwan” ayay tiri Habsatou.
Inkasta oo ay ahayd wax aan caadi ahaan u jirin haweenku inay bilaabaan dhaqashada geela, marwo Wouro Habsatou ayaa maareysay inay dhisto laamaha ugu weyn ee wax soo saarka caanaha.
Hiigsigeeda xiga ayaa ah inay dhisto boqortooyo ganacsi oo ka gudubta xuduudaha qaranka si ay uga qayb qaadato hoos u dhigida fakhriga iyo shaqo la’aanta ka jira Nayjer.
”Riyadaydu waa in aan arko shirkadayda oo ku jirta liiska kuwa ugu waaweyn ee soo saara caanaha qaaradda Afrika, oo aan arko qanacsanaan buuxda oo macaamiishaydu ku qabaan tayada iyo tirada, si aan u hormariyo qaybta geela, maxaa yeelay waan ku haysanaa suurtaglnimadaas Nayjar.
Ugu dambayn waxaan jeclaan lahaa dhamaan haweenku inay noqdaan kuwo dhaqaale ahaan u madax banaan, dhamaystirana wanaagooda iyo tan qoyskooda si loo xaqiijiyo heerka shaqo la’aanta dalka ay noqto mid hooseysa sida ugu macquulsan” ayey tiri.
Guterres oo dib u habayn ku sameynaya Q. Midoobay
Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay, Antonio Guterres, ayaa Arbacadii sheegay inuu bilaabayo dib-u-eegis qoto dheer oo lagu sameynayo hay’addan caalamiga ah si kor loogu qaado waxtarkeeda loona dhimo kharashka ku baxa, xilli ay la kulmayso xaalad dhaqaale oo sii xumaaneysa.
“Khayraadku wuu sii yaraanayaa –muddo dheerna sidaas bay [arrintu] soo ahayd,” ayuu u sheegay wariyeyaasha.
Wuxuu sheegay in hindisahan – oo loo bixiyay UN80 maadaama Qaramada Midoobay ay sanadkan u dabbaaldegayso sannad-guuradeeda 80-aad – uu doonayo inuu ballaariyo, isla markaana uu dardargeliyo dib-u-habayn tii ugu horreysay tan iyo markii uu xilka la wareegay sanadkii 2017, si hay’addu ay u noqoto mid intii hore ka faa’iido badan, kana kharash-yar.
Xoghayaha Guud ma sheegin faahfaahin ku saabsan inta lacag ah ee qorshihiisu badbaadin karo ama inta shaqo ee la dhimi karo, balse wuxuu xusay inuu si degdeg ah hawsha u bilaabi doono, gaar ahaan meelaha uu awoodda u leeyahay, halka arrimaha kale ee u baahan go’aan-ka-gaarista uu 193-ka dal ee xubnaha ah u gudbin doono si ay u eegaan.
Hindisahan waxaa hormood ka noqon doona guddi ka kooban 14 xubnood oo ka tirsan Qaramada Midoobay. Guterres wuxuu si cad u sheegay in guddigani uusan noqon doonin mid la mid ah DOGE oo ah waaxda uu Elon Musk hoggaamiyo ee Mareykanka oo iyadu ka shaqeysa waxtarka hay’adaha dowladda Maraykanka, taasoo shaqadii ka fariisisay kumannaan shaqaale dowladeed ah.
“Waxaan ka hadlaynaa hannaan, hab-raacyo iyo yoolal gebi ahaanba ka duwan,” ayuu yiri. “Tani waa sii-wadid iyo xoojinta shaqadii aan horey u wadnay.”
Tan iyo markii ay xafiiska la wareegtay toddobaadyo ka hor, xukuumadda Trump waxay si weyn u dhintay gargaarkeedii ikhtiyaariga ahaa ee ay siin jirtay sanduuqyada, hay’adaha, iyo barnaamijyada Qaramada Midoobay, iyada oo si buuxda u baabi’isay barnaamijyadii caawinaadda dibadda, isla markaana bilowday ka bixitaanka Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO), taasoo sare u qaaday walaacyada dhaqaale ee Qaramada Midoobay. Washington waa deeq-bixiyaha ugu weyn ee hay’adda caalamiga ah.
Laakiin Guterres wuxuu xusay in tan iyo markii uu xilka la wareegay toddobo sano ka hor, Qaramada Midoobay ay la kulmaysay dhibaato dhaqaale oo sii kordheysa, sababo ay ka mid yihiin dalal badan oo aan si buuxda u bixin ama waqtigii loogu talagalay aan ku bixin lacagaha la iska doonayo.
