Xaaladda muhaajiriin Soomaali ku jirto oo laga soo tarxiilay Maraykanka, kuna go’doonsan dal ku yaalla bartamaha Ameerika

Waxaa ay ahayd muddo bil ka badan tan iyo intii tobanaan soo galooti isugu jira Aasiyaan iyo Afrikaan ah lagu xiray Hotel lagu raaxaysto oo ku yaala magaalada Panama, iyaga oo caawimaad ka dalbanaya daaqadaha.

Waxaa laga soo masaafuriyay Maraykanka, waxaana hadda ay ku xaniban yihiin dalka koonfur u xiga bartamaha Maraykanka, iyada oo aysan haysan meel ay uga baxaan.

Waxaa ay isugu jiraan rag, haween iyo carruur ka kala yimid dalalka Iiraan,Afgaanistaan,Nepal,Pakistan, Soomaaliya, Ereteriya, Cameron, Shiinaha, Ruushka, sida laga soo xigtay dhaqdhaqaaq diimeed Fe Y ee Alegria.

Ururka waxaa ay hadda martigaliyaan 51 qof oo soo galaati ku sugan caasimada.

Sida laga soo xigtay dowlada Panama tiro 192 ilaa 299 oo aan diiwaan gashanayn ayaa laga soo masaafuriyay Maraykanka, waxaana si isxilqaan ah ay ku ogolaadeen inay ku laabtaan dalalkii ay asal ahaan ka soo jeedeen.

Kuwa sii joogay ayaa loo ogolaaday si kumeel gaar ah inay u helaan ogolaansho bini’aadanimo oo 30 maalmood ah, iyada oo wakhtiga lagu kordhin karo ilaa 60 maalin, wixii wakhtigaasi ka dambeeya waa laga masaafurinayaa Panama.

BBC-da ayaa la hadashay saddex kamid ah dadka la soo masaafuriyay oo kala ah labo u dhashay Iiraan iyo mid kale oo ka soo jeeda dalka Afgaanistaan.

Dhamaan saddexdu waxaa ay ogolaadeen inay ku laabtaan dalalkii ay ka yimaadeen, iyada oo aysan jirin fursad kale oo u furan sida ay sheegeen.

”Sanadkii 2022, waxaan go’aansaday in aan diintayda bedelo oo aan kirishtaan noqdo. Iiraan, ciqaabtu waa dil,” Artemis Ghasemzadeh u sheegay BBC.

Dowlada Panama ayaa sheegtay soo galootiga aan ku laaban Karin dalkooda, waxaa ay leeyihiin fursada dal saddexaad oo doonaya inay qaataan.

Kuwa la hadlay BBC, ayaa si kastaba ha ahaatee sheegay in aysan haysan meel ay ku laabtaan.

Soo galootiga ku sugan hoteelka Decapolis oo doonaya inay qabtaan dareenka dadka ayaa waxaa ay haystaan calaamad ay ku qoran tahay ”kuma badbaadi karno dalkeena”

Sidee ku soo gaareen Panama

Artemis waxaa ay ka soo qaxday Iiraan, ka dib markii dowlada ay ogaatay sida ay sheegtay kaniisad Kirishtaan oo qarsoodi ah, iyada oo xirtay labo ka mid ah saaxiibadeed.

Waxaa ay u sheegtay BBC tan iyo intii la dilay Mahsa Amini oo ah haweeneey dhalinyaro ah oo reer Iiraan ah oo la xiray laguna garaacay sababta ay si caadi ah ugu xiran weyday xijaab, waxaa ay ku wajahday xijaabkeeda dhibaatooyin badan, sida ay sheegtay Artemis.

Artemis ayaa soo gaaritaankeeda Maraykanka ka hor, waxa ay u duushay Imaaraatka carabta, ka dib Koonfur Kuuriya, iyada oo ugu dambeyn timid Mexico.

Waxa ay si sharci darro ah iyada oo uu la socdo walaakeed ka soo gudubtay xuduudka Maraykanka iyo Mexico, iyada oo u jeedkeedu uu ahaa in ay magangalyo codsato.

Waxaa ciidamada ilaalada xuduudka ay ku xireen San Diego oo ka tirsan California.

Maalmo ka dib, iyada iyo soo galooti kale oo badan ayaa loo sheegay in loo beddelayo Texas, waxaase ugu dambayn laga dajiyay magaalada Panama.

Panama ayaa qaadatay ilaa 299 soo galooti ah sida Artemis, taasi oo qayb ka ahayd heshiis ay la galeen maamulka Trump.

BBC ayaa la xiriirtay labadaba dowladaha Maraykanka iyo Panama, si ay u hesho faahfaahin la xiriirta heshiiska, laakiin ma aysan helin jawaab.

Soo galootiga ayaa marka hore lagu hayay hoteel lagu raaxaysto Decapolis muddo asbuuc ah.

Wasiirka amniga Panama ayaa sheegay wakhtigaas in aysan xirnayn, laakiin ay si kumeel gaar ah u hayaan si loo ilaaliyo, iyada oo sida oo kale ay kormeerayeen hay’adaha QM.

Waxaa laga hortagay inay la xiriiraan caalamka intiisa kale iyo sidoo kale in ay heli karaan xiriirka qareemo.

”Dadkani waxa ay ahaayeen dhibanayaal aan helin fursad lagu marsiiyo nidaam, waxaana si dhakhso ah loogu qaaday Panama, iyada oo aysan jirin macquul ahaanshaha ay ku codsan karaan magangalyo, helitaan la’aan qareen iyo in aysan wax xiriiro ah sameyn asbuucyo.” ayay tiri Jaunita Goebertus oo ah agaasimaha hay’adda xuquuqda aadanaha (HRW).

Todobaad ka dib, dowlada Panama ayaa ku dhawaaqday 171 qof oo la soo masaafuriyay ay si isxilqaan ah u ogolaadeen inay ku laaabtaan dalalkooda, maraykankuna uu bixinayo dhaqaalaha ku baxaya.

Kuwa aan ogolaan in ay laabtaan ayaa loo beddelayaa xerada San Vincente ee gobolka Darien, taasi oo si kumeel gaar ah u ahayd hoyga soo galootiga isku dayaya in ay gaaraan Maraykanka.

Xerada ayaa ku taala meel Afar saac looga yimaado caasimada Panama, geeskana u xigta kaymo.

Dhamaan saddexda qof ee ogolaaday wareysiga BBC ayaa sheegay xaalada xerada Darien ay ahayd mid daran oo aan lahayn cunto ku filan.

”Waxaan qabaa sonkor, Imana aysan siin dawadeyda. Sonkorta dhiigayga aad ayay u kacsanayd, mana jirin cid i caawisa. Waxaa ay iila dhaqmeen sidii xayawaanka iyo qof dilaa ah” ayuu yiri Arsalan oo sidoo kale ah Iiraani.

”Cuntada ay na siiyeen uma muuqan sidii cunto oo kale. Xerooyinka waa ay qurmuunaayeen, waxaana meel kasta yaalay jeermis” ayuu ku daray. “Si guud, noolama dhaqmin sidii bini’aadamka”.

Waxaa uu intaas ku daray ilaalo ay si joogta ah u daba socotay, xataa ilaa musqusha.

Sida laga soo xigtay dowlada Panama, IOM iyo UNHCR, oo labaduba ah hay’ado qaramada midoobay ayaa maamula daryeelka xarunta ee soo galootiga.

Afhayeenka IOM ayaa u sheegay BBC 20-kii Febraayo aysan hay’addu wax joogitaana halkaasi ku lahayn.

Artemis ayaa u sheegtay BBC in hay’adaha QM aysan imaan San Vicente ilaa maalmo ka dib.

Agaasimaha HRW ee Maraykanka ayaa sheegay in soo galootiga lagu hayay xaalado isku filnaansho la’aan ah, iyaga oo aan ka warqabin halka ay ku wajahan yihiin si u helaan xuquudooda aasaasiga ah.

Soo galootiga ayaa ku jiray xero muddo laba asbuuc ah markii dowladda Panama ay ku dhawaaqday qorshe si joogta ah loogu sii daynayo inay muddo 30 maalmood ah ku sugnaadaan dalka.

Wakhti yar ka dib markii la sii daayay Artemis ayaa u sheegay BBC dadka la soo masaafuriyay inay walaacsan yihiin, maxaa yeelay ma ogayn waxa ku dhici doona iyaga.

Xaaladooda ayaa sii adkaatay, xaqiiqdiina ma heli karaan wax lacag ah, ma haystaan cid ay wacaan, kumana hadli karaan afka Spanish-ka

Markii ay la hadlayeen BBC waxaa ay ku sugnaayeen Hoteel ku yaala magaalada Panama.

”Ma garanayno cidda naga bixisay. Waxa ay noo sheegeen in ay hoteelkan caawa ku signaanayno. Beri ma naqaano halka aynu ku wajahanahay,” ayuu yiri Hoh.

”Waxaynu helnay in looga tagay xarun basaska oo ku taala magaalada Panama, iyaga oo qaar badan aysan haysan meel ay joogaan,” ayuu Goebertus u sheegay BBC.

Madaxweynaha Panama Jose Raul Mulino ayaa si bilow ah u ogolaaday Maraykanka uu Panama ka ka dhigto ”buundo” dal la geeyo kuwa la soo masaafuriyo, ma aha dal martigaliyo.

Hadda qorshayaasha waa is bedeleen, waana maamulka Panama kuwa kontaroolaya waxa xiga ee dhacaya.

Goebertus ayaa sheegaya in dowlada Panama ay masuul ka tahay waddan saddexaad oo halkaasi loo diro,

BBC qaybteeda Mundo ayaa la xiriirtay wasiirka amaanka iyo laanta adeega socdaalka si ay u weydiiso waxa cadaadiska ah ee la qaaday si loo difaaco soo galootiga, laakiin ma aysan helin wax jawaab ah.

Seexashada meesha lagu jimicsado

Tan iyo intii loo soo celiyay magaalada Panama, dadka la soo masaafuriyay ayaa caawimaad ka helayay kaniisad kaatoolig ah.

Intooda ugu badan ayaa ku nool goobta jimicsiga Fe Y alegria oo ay masuul ka yihiin ururka kaatooliga, kuwa kale ayaa ku sugan guryaha daryeelka.

Elias Cornejo oo kaaliye ka ah maamulka soo galootiga Fe y Alegria ayaa sheegay 51 qof 16 kamid ah ay yihiin rag, halka 35 ay yihiin haween, kuwaasi oo weli la jooga. Qaar kalana waxaa looga tagay inay si iskood ah u noolaadaan.

Qaar ayaa go’aansaday inay qaxooti ka raadsadaan Panama, inta soo hartay ayaa weli go’aansanaya waxa xiga ee ay sameyn lahaayeen.

Cornejo ayaa sheegay hal qoys oo Afrikaan oo ka tagay iyaga u sheegeen in ay isku dayayaan inay ku laabtaan Maraykanka.

Ma cadda waxa ku dhici doona soo galootiga marka ay dhamaato 30-ka maalmood ee loo ogolaaday , ma joogayaan mise waxa ay u baahan yihiin inay ku darsadaan ogolaanshiyaha joogitaankooda.

Sidoo kale ma cadda haddii soo galooti cusub oo laga soo saaray Maraykanka ay imaan doonaan dalka.

Laba boqol oo soo galooti ayaa laga soo masaafuriyay Maraykanka iyaga oo la geeyay Costa Rica oo xad la wadaagta Panama, bishii Febraayo. Intooda ugu badan ayaa ku sugan xaalad hubanti la’aan oo la mid ah kuwa kale.

Hal bil iyo bar ka dib oo ay ku sugan yihiin Panama, ayaa Artemis, Arsalan iyo Hoh waxay weydiisashadooda tahay hal arrin oo ah ”Xoriyad iyo meel caadi ah oo ay ku noolaadaan, intaasi ayaa nagu filan anaga”.