Waa maxay macdanta qaaliga ah ee laga helay Soomaaliya?

Cilmi-baarayaal u dhashay dalka Canada ayaa sheegay in dhagaxan laga helay miyiga Soomaaliya labo sano ka hor, balse dadka deegaanka ayaa rumeysan in dhagaxan uu aad u da’ weyn yahay.

Waxay sheegeen in dhagaxaan ay horey u yaqaanneen isla markaana  horey looga sameeyay gabayo, heeso iyo sugaan kale  iydaoo qiyaastii laga joogo waqtigaas muddo shan qarni ah . Sidoo kale dhagaxaan  ayaa loo adeegsadaa sooofeynta/afeeynta mindiyaha.

Magacyada rasmiga ah ee macdanta cusub waa elaliite iyo elkinstantonite. Waxaa aqoonsaday saynisyahanno ka tirsan jaamacadda Alberta oo eegay jajab 70 garaam ah oo ka yimid 15-tan ee meteorite-ka, kaas oo lagu sheegay inuu yahay kii sagaalaad ee ugu weyn ee gaadha meereheenna, qiyaastii 90% birta.

Magaca “eliite” wuxuu bixinayaa xaqiiqda ah in ay dhab tahay in macdantan laga soo saaray deegaanka Cel-Cali  oo ka tirsan gobolka Hiiraan ee bartamaha dalka Soomaaliya, “elkinstantonite” waxaa loogu magac daray khabiirka Nasa Lindy Elkins-Tanton.

“Lindy waxay qabatay shaqo badan oo ku saabsan sida xuddunta meerayaasha u sameeyaan, sida kuwan nikkel-ka birta ah u sameeyaan, iyo analoogga ugu dhow ee aan hayno waa meteorites birta. Markaa waxay macno u leedahay in magaceeda loo bixiyo macdan iyada oo la aqoonsanayo waxtarkeeda sayniska.” “ayuu yiri Prof Chris Herd oo qiimeeya ururinta saadaasha ee Jaamacadda Alberta.

Qaybt saddexaad, oo aan weli la aqoonsan ayaa waxaa falanqeynaya cilmi-baarayaasha jaamacadda kuwaas oo hadda rajeynaya inay helaan wax badan oo meteorite ah – ma aha oo kaliya inay arkaan waxa kale ee laga yaabo inay ogaadaan, laakiin sidoo kale sida loogu isticmaali karo dunida.

“Mar kasta oo ay jiraan walxo cusub oo la yaqaan, saynisyahannada ayaa sidoo kale xiiseynaya sababtoo ah suurtagalnimada isticmaalka waxyaabo badan oo kala duwan ayaa bulshada micno u sameeynaya ,” ayuu yiri Prof Herd oo ka hadlayay cilmi-baaristan.

Barafasoor Cabdulqaadir Abiikar Xuseen oo arrimaha dhagaxaan wax ka qoray ayaa bartiisa facebook ku baahiyay qoraal uu kaga hadlayo dhagaxaan wuxuuna yiri:- “Dhagaxii meteorite ka (Rajamka ahaa) ee Degmada Ceel Cali ee Galbeedka Hiiraan ku soo dhacay 25,000 sano ka hor oo yaalla meeshii uu ku soo dhacay intaan loo daaabu in Xamar. Waa dhagax ka yimid “asteroid belt” majarahooda u dhexeeya Meereeyeyaasha Mars iyo Jupiter. Dherrerkiisa waa 1.9 m, ballaciisa waa 0.85m iyo joog hiisa oo ah 0.9m, markaan ku dhex cabbiray Xerada Godka Jilacow ee NISA. Qiyaasta cufnaan tiisa waa 7.5 g/cm3,”.

 Dhagaxa qaaliga ah

Ciidamada Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa  horey gacanta ugu dhigay dhagax la sheegay inuu yahay “kheyraad qaali ah” oo si “sharci darro ah” looga soo qaaday deegaanka Ceel-Cali ee gobolka Hiiraan.

Warar kala duwan ayaa kasoo baxayay xilligaas cidda soo qaadatay dhagaxan oo yaallay meel ay gacanta ku hayaan xoogagga Al-Shabaab.

Maamulka Hirshabeelle ayaa sheegay in ay aaminsan yihiin in dad u adeegaya Al-Shabaab ay qaadeen dhagaxan ayna ku howlanaayeen sidii ay ugu iib geyn lahaayeen.

Guddoomiyaha Baarlamaanka Hirshabeelle Sheekh Cismaan Barre , oo la hadlay BBC-da ayaa sheegay in Al-shababaab ay ku baraarugeen in dhagaxan uu yahay mid qeyrul-caadi ah.

“Kooxaha argagixisada ah waxay ka kooban yihiin qaar Soomaali iyo kuwo ajnabi ah, marka ajnabiga ah ayaa gartay in waxan ay yihiin wax dheef leh. Sida aan xogta ku haayo, waxay soo dirsadeen kooxo dillaaliin ah Soomaali ah, kuwaasoo ay ku dhaheen waxaad sheegataan inaad idinku leedihiin dhagaxa oo aah ka ganacsaneysaan,” ayuu yiri guddoomiyaha.

Hase yeeshee warar kale oo soo baxay ayaa shegaya in ganacsato Soomaali ah ay dhagaxan lacag dhan $264,000 oo doolar uga soo iibsadeen Al-Shabaab, ayna doonayeen inay iskood usii iib geystaan, inkastoo guddoomiye Barre uu arrintaas si kulul ugu gacan seyray.

“Waxaas waa naloo sheegay laakiin wax ka jiro malaha. Caqliga saliimka ah wuxuu diidayaa in Al-Shabaab ay 260 kun oo doolar ku qaataan dhagax malaayiin doolar jooga, ayna dhahaan orda idinku dhoofsada. marka xogta aan annagu heyno waa in dhagaxaas Al-Sabaab loo iibinayo,” ayuu yiri.

Dadka deegaanka ayaa “ku dagaallamay” in dhagaxaas laga qaado meesha uu muddo qarniyo ah yaallay, sida uu BBC-da u sheegay xildhibaan Daahir Amiin Jeesow, oo ka mid ah mudaneyaasha baarlamaanka feredaalka ee kasoo jeeda gobolka Hiiraan.

Wuxuu xildhibaanku sheegay in xitaa arrintan darteed uu dhiig u daatay.

“Dadka taariikhda degmada yaqaanna markii la weydiiyay dhagaxa wuxuu ahaa mid kumannaan sano meesha yaallay, laakiin annagu wuxuu yahay ma aannaan ogeyn, mar qura ayaan aragnay iyadoo wiishash xamar ka baxay ay dhagixi qodayaan, oo dadkii deegaanka ay ku dagaalamayaan, markaas unbuu xiisihiisa kacay. Al-Shabaab ayaa loo adeegsaday dadka, labo qof ayaa ku dhimatay, odayaal kalena way ku dhaawacmeen”.

Dhanka kale wuxuu xildhibaanka khalad ku tilmaamay habka lagu kala iibsaday dhagaxaas, wuxuuna yiri: “Milkiyadda wax lagu kala gatay ee khaldan waa in Al-Shabaab laga beecsaday, dadka deegaanka ayaana arrintaas noo sheegay. Kuwii soo gatayna waxay leeyihiin annaga dhagaxaan waxaan kasoo gadannay Al-Shabaab, oo noo oggolaatay”.