Shan goobood oo loo dalxiis tago oo ku yaalla dhulka Soomaalida

Gobolka Sanaag wuxuu leeyahay goobo caan ka noqday gayiga Soomaalida, kuwaas oo badankood ah kuwa loo dalxiis tago.

Hadaba waxaan idiin soo gudbineynaa shan meelood oo laga yaabo inaad qaarkood horay u maqashay ama aad booqatay.

Caraweelo

Sheekada Caroweelo waa mid shaac ka ah Soomaalida dhexdeeda, waxayna nagu soo wada gaadhay sheeko xariirooyinka laga dhaxlay awoow ka awoow, taas oo jiil kastaba uu jiil ka kale uga sii sheekeeyo. Waana mid kamid ah sheeko xariirooyinka dadka da’daha ay uga sheekeeyaan jiilka cusb.

Cidina si kalsooni leh uguma dhiiran karto in ay xaqiijiso jiritaanka Caroweelo, waqtiga ay noolayd, iyo in sheekooyinka laga sheego ay yihiin kuwa jira oo rasmi ah. Balse waxay dadka oo dhan isku raacsanyihiin jiritaanka sheekada Caroweelo run iyo mala’awaal midkay ahaataba.

Sheekada Caroweelo waxaa badi soo celceliya waa dhalinta oo taga goob lagu muran sanayahay inay ku aasan taay iyo inay mar fadhiisatay, oo raga iyo dumarka ay ku kala qaybsamaan markay sawiro rabaan inay ku soo galaan; ragu dhagaxyo ayey ku tuuraan, halka ay dumarkuna ubaxyo dul dul dhigaan.

Hadab maxaa meeshan ay ragu iyo dumarku isugu khilaafan ,faraxad iyo dalxiis bayba u socodeene?

Sida laga soo wariyay sheeko xariirooyinka, waxaa jiri jirtay haweenay boqorad ka ahayd gayiga Soomaaliyeed, taas oo lahayd awood aad u badan, raggani dhufaani jirtay si aysan u qooqin (xininyaha ka garaaci jirtay).

Waxay inta badan ragga ku xujeyn jirtay waxyaabo aan suurtogal ahayn, balse waxaa markasta xujadaasi furi jiray nin duurka ku dhuumaalaysanaya oo magaciisu ahaa ‘Oday Biiqe’.

Mid ka mid ah xujooyinkii caanka ahaa ee ay ragga ku amartayna waxaa ka mid ahaa in ay ku tiri, “ordaya oo ii keena udub dheer oo dhulka illaa cirka gaadhaya”, kadibna raggii ayaa u tagay Oday Biiqe, una sheegay xujadii. Wuxuu kula taliyay “ku laabta Caroweelo, oo waxaad dhahdaan, udubkaas waan keeneynaaye waxaad na siisaa udub kale oo aan ka cabir qaadano”.

Waxaa kale oo la sheegaa in Caroweelo iyo Oday Biiqe maalin la’isugu daray cunto soor ah oo lagu soo riday xeedho, kadib waxaa dhacday in dhinicii ay xeerada ka cunaysay Caroweelo ay koosaartii (caanihii) ka dhamaatay, waxayna damacday in si dhagar ah ay caanaha uga soo jiidato dhanka Oday Biiqe, waxayna ku tiri “Oday Biiqoow hadalkii aad i tiri, sidaas ayuu qalbiga ii jeexay”, iyada oo markaas farteeda il kaga jeexaysa soorta si caanaha dhankeeda ugu soo hooraan, kana dhigaysa in ay wax u tilmaamayso.

Balse Oday Biiqe ayaa la fahmay sirtii, wuxuuna ku yiri “Caroweelo sheekadana waa lab iyo qas”, isaga oo gacantiisa ku walaaqay weelkii oo dhan si caanaha ugu wada qasmaan soorta.

Waxaa jirta goob ku taala meel u dhow magaalada Ceerigaabo ee gobolka Sanaag, halkaas oo dadka deegaanka ay u aqoonsanyihiin in ay tahay qabrigii Caroweelo, halka dadka qaarkoodna ay u garanayaan in ay tahay halkii ay fariisan jirtay.

• Daawo sida app kaan uu dad miyiga ku nool uga caawiyo barashada aqriska iyo qoraalka20 Sebtembar 2023
• Sida Soomaalida timo beerashada u aada Turkiga ay u helaan dad ku haga dhaqaatiir la aqoonsan yahay20 Sebtembar 2023
• Sida malaayiin doollar oo deeq ah loogu xaday magaca Soomaaliya19 Sebtembar 2023

Buurta Surad

Buurta Surad oo caan ka ah dhulka Soomaalida ahna buurta ugu dheer ee Soomaaliya, ayaa ilaa 2,460 ka sarraysaa heerka badda, waana sababta ay taariikhda ugu jirto.

Waxay ka mid tahay buuralayda silsiladda Golis ee gobolka Sanaag, waana dhul uu jooggiisu sarreeyo oo qaboobe ah kana duwan cimilada ka jirta meelaha kale ee waddanka.

Surad iyo buurta kale ee caanka ah ee loo yaqaanno Daallo, waa deris waxaana kala qaybiya oo keliya waddada loo yaqaano Tabaca.

Waxay ku fidsan tahay Surad dhul aad u wayn oo kor u kacsan, meelba meesha ku xigta ayay kasii sarraysaa ilaa laga gaadho goobta loo yaqaanno Shimbiris.

Balse sida caadiga ah, dalxiiseyaasha taga goobaha ilqabadka leh, waxay ku tashadaan inay si iskood ah isugu filnaadaan. Laakiin Buurta Surad waxaa dadka soo booqda loo sameeyaa martisoor loogu talogalay, dadka yimaada, waa waxaagii oo wax lagu daray, kaalay iska arag.

Surada oo dhan ka ah buur ku jirtaya taarikhada Soomaaliya, ayna u dheertahay in lagu dalxiiso, ayeey badi dadku jacel yihiin inay mar uun booqasho ku tagaan buurta, sida ay noo sheegeen qaar kamid ah shacabka oo ku haminaya inay maalin uun tagaan Surad.

Buuraha Cal madow

Cal Madow waxay ku taal Gobolka Sanaag, waa buur qurxoon oo aaraniyo abaar cagaaran, sidii inuu hada roob-ku ku da,ayo, soona saaray naq qurxoon.

Geedaha cagaaran iyo bilicda dhirta ayaa lagu ashqaraarayaa, markay ishaadu qabato. Deegaanada calmadoow oo isugu jira dhul banaan iyo buuro ah, ayaa dadka degaanadaasi ku nooli ay hoy ka dhigtaan dhir iyo dagax iyo dhoobo lagu dhisay jiin gado, si ay uga badbaadan qaboowga,daran ee halkaasi ka jira.

Dadka qaar waxay Cal Madow ugu dalxiisaan, si bilaash ah, oo majiro wax qarshah oo looga qaado meelah ay dawanayaan kuna galeyaan sawirada qurxoon, ugana duubanayaan muqaalo soo jiidasho leh.

Badi dhalinta ayaa ah kuwa had iyo jeer jecel inay dalxiis u aadan degaanada ku teedsan Cal Madow, kuwaasi oo aan laheeyn jidad ku haboon oo loo maro, balse waddooyinkaasi dhibta loo maro kama niyad jabiyaan inay dalxiisayaashu ku safraan si ay isugu soo sawiraan una soo bandhigaan qurxdaas.

Qaarkood waxay iyana sawiro qadiimiya ku soo galaan magaalo xeebeedka Laas Qoray, oo ay ku taallo warshadii Kalluunka ee Soomaaliya. Magaaladaan ayaa iyadanu ku taal degaanada la yidhaahdo Cal Madow.

Cal Madow, waxaa si gaara ah uga baxa bunka iyo jaadka kuwaasi oo dadka ay dhib ku qabaan inay ka ganacsadaan wadooyinka xun awgood, balse dadku bunka qarash ugama baxo, oo si bilaasha ayeey u soo gurtaan una cabaan.

Dooxada Xubeera

Dooxada Xubeera ee gobolka Sanaag waxay ka mid tahay dhawr meelood oo fadhiisin u ahaa Suldaan Maxamud Cali Shire Qarnigii 19 aad ilaa 20 aad.

Dooxaadaasi waa dhul banaan oo xoola daaqeen ah, suldaankuna waxa uu imaan jirey xilliga bilaha xagaaga ee ay kululaato xeebta isaga oo ka soo xagaa bixi jirey degmada Laasqoray oo fadhigiisa guud ahayd.

Degaankan xubeera waxayaalaha uu suldaanku ku doortay ayaa ahaa inuu yahay deegan biyo mareen ah, kaas oo ku wanagasan daaqa xoolaha, waxaana si gaara ugu daaqi jiray suldaanka, fardaha iyo geela.

Deegaankan ayaa leh dhirta sare iyo kuwa hoose, waliba waxaay si gaara ugu caan aheed, geedaha loo yaqaano doomarta iyo dhirta higlooyinka. Deeganka ayaa ahaa doox ay biyuhu badi soo maraan, taasi oo kadhigan inay doog iyo abaarba ahayd meel cagaaran, waana sababta loogu xushay inay noqoto goob ay saldanadu talada ku gooyso, dadkana ku soorto.

Dooxada Xubeera waaba bartii ay ka soo uskantay magaalada Badhan oo ay hadda u jirto 18 km. Ddeegankan ahaa meel la degan yahay guryona ay ka dhisanayaan, ayaa waxaa sanadkii 1971-dii kudhuftay dufaano isaga kala danbeeyay, waana sababta looga raray magaladii. Hadda dadku waxay isku soo sawiraan raadadkii qadiimiga ahaa ee guryihii suldaanka.

Qoraa Ahmed Abdi Kulumbo, ayaa sheegay in dhibta deegaankan ka soo gaadhay duufaantii ku dhuftay, ay keentay inay hada noqto meel banaana, marka laga yimaado raadadka guryihii ka dhisnaa oo wali dhulka ka sii muuqda.

Buurta Daallo

Buurta Daallo waa mid kamid ah meelaha ugu qurxuda badan gobolka Sanaag, taas oo dhalintu fiinteed isku soo sawiraan iyagoo ku faraxsan. Buurtani waa mid cagaaran xilliga roobka iyo abaartaba, waana buur markaad korta ay kuula muuqanayso in qaar kamid ah daruurta circa ay kaa hooseeso. Qaar kamid ah dhallinta muqaaladaas ayeey soo duubaan. Buurtan ayaa lagu sheegaa dhereerkeeda, 4000-kun oo cag.

Daallo waxay ku taalaa duleedka magaalda Ceerigaabo. Waa deegaan aad u qabow.

Buurtan ayaa qurxudeeda lgu cabiray sugaan badan oo magaceeda iyo bilicdeeda lagu sheegayo.

Xilliga ay dabeyshu dhacayso waa kahatar in dusheeda loo dalxiis tago. Cabsi ah inuu qofku ka soo dhici karo madaama ey ku taalo goob qobbe iyo dabeeyl badan ayaa jirta, balse dalxiisayaashu aad ayeey u jecel yihiin inay ka soo qaataan sawiro qurxoon oo xasuus reeb u ah.