Gudoomiyihii Guddida Masjid Jamaaca Ceerigaabo Sheekh Jamaal Xaali Dhuluc ayaa Ceerigaabo ku geeryooday Waxana tacsi udiray culimada Magaalada Ceerigaabo

gèg

Dowladda Soomaaliya oo sheegtay in Shirkadda diyaaradaha Itoobiya ay fulisay dalab ay u dirtay

Dowladda Soomaaliya ayaa sheegtay shirkadda diyaaradaha ee Ethiopian Airline ay aqbasha in ay beddesho bogeeda tigidhada laga goosto oo marka Hargeysa loo socdo qeexaya in ay tahay Somaliland.

Warqad ay shirkadda Itoobiya soo dirtay ayay ku sheegtay in wakhti loogu daro si’ay arrintaas u hirgeliso balse Hay’adda duulista rayidka ah ee Soomaaliya ayaa diiday codsigaasi.

Agaasimaha waaxda warfaafinta iyo xidhiidhka dadweynaha ee Wasaaradda Gaadiidka iyo duulista Rayidka Maxamed Cabdi Cismaan (Faradheere) ayaa BBC u xaqiijiyay arrintan.

Agaasimaha ayaa sheegay in Shirkadda ay xiriir la soo sameysay wasaaradda iyo hay’adda duulista rayidka Soomaaliya ayna arrimahan ka wadahadlee

Dhanka kale wasaaradda gaadiidka iyo hay’adda duulista rayidka Itoobiya ayaa BBC u sheegay in ay”aqbaleen islamarkana saxeen” codsi uga yimid dowladda Soomaaliya.

Duulimaadka magaalada “Hargeysa” oo markii hore mareegta Ethiopian Airlines, ku qornaa oo kali ah Hargeysa ayaa galabta loo bedelay “Hargeysa, Soomaaliya”.

Dowladda Soomaaliya ayaa horey ugu eedeysay shirkadda in ay ku xadgudbayso qarannimada Soomalaaliya islamarkana ay tahay in ay saxdo khaladkaasi.

Warqad ka soo baxday hay’adda duulista rayidka ee Soomaaliya ayaa lagu sheegay, inay shirkadda “Ku xad-gudubtay Qaranimada”; Waxaana lagu xusay in arrintan ay la xiriirto ereyga ay shirkaddu u isticmaasho meelaha ay ay diyaaradaheeda ka degaan.

Hore waxa ay Ethiopian Airlines ku sheegtay Duullimaadkeedii ay ku tagto Magaalada “Hargeysa”, “Somaliland”.

Hay’adda duulista rayidka Soomalaiya ayaa ku hanjabtay haddii shirkadda aysan aqbalin dalabkooda ay ka joojin doonaan hawada Soomaaliya.

Isku day ay BBC sameysay inay kula xiriirto shirkadda diyaaradaha ee dalka Itoobiya ayaan wali noo suurgalin, islamarkana kama aysan jawaabin wicitaankeena

Ma aha markii ugu horaysay ee ay isku dhacaan shirkadda Ethiopian Airlines iyo dawladda Soomaaliya tan iyo markii ay jamhuuriyadda iskeed ugu dhawaaqday madaxbanaanida ay heshiis dhanka badda ah la saxeexatay dowladda Itobiya.

Bishii January, Diyaarad ay leedahay Shirkadda Ethiopian Airlines oo ku sii jeeday magaalada Hargeysa, ayaa waxaa dib u celiyay Hay’adda Duulista rayidka Soomaaliya, ka hor intii aanay soo gelin hawada Soomaaliya.

Sidoo kale, Bishii February, Diyaarad ay leedahay Shirkadda Ethiopian Airlines oo ku duuleysay Hawada Soomaaliya ayaa muran ka dhashay ka dib markii sida la sheegay ay isku dhici gaareen diyaaradda shirkadda dalka Qatar.

Raysal wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Somaliland Muuse Biixi Cabdi ayaa magaalada Addis Ababa kowdii bishii janaayo ee sanadkan ku kala saxiixday heshiis is afgarad ah.

Is afgaradka ayaa dhigayey in Itoobiyo laga kireeyo dhul badeed dhan ilaa 20 kiilo mitir, taas badalkeedana ay Itoobiyo aqoonsi siiso Somaliland.

Dowladda Federalka Soomaaliya ayaa si weyn ugu hortimid heshiiska iyadoo ku tilmaamtay in Itoobiya ku xadgudubtay midnimada Dhuleed iyo qaranimada Soomaaliya.

Xiisadda ka dhalatay arrintaas ayaa cirka isku shareertay iyadoo labada dal ay eedeymo isku jeediyeen.

wadahadalo uu gar-wadeen ka ahaa Turkiga ayaa dhawaan lagu soo gabgabeeyay magaalada Ankara.

Wadahadaladaasi oo wareegii labaad galay ayaa wax natiijo ah ka soo baxin waxaana oo balamay wareeg saddexaad.

Dowladda Itoobiya ayaa ku adkeysanaysa in aysan ka noqonayn heshiiskii ay la galeen Somaliland halka dowladda Soomaaliya ay ku adkeysanayso in uusan heshiiskaasi sharci ahayn islamarkana ay tahay in laga laabto.

Itoobiya: ‘Ma jirto cid naga joojin karta inaan dhaqdhaqaaqyo ka sameyno gudaha Soomaaliya’

Bishii June, Xuseen Macallin oo ah La taliyaha Amniga Qaranka madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa shaaciyay in marka uu dhamaado bixitaanka ciidamada hawlgalka ATMIS ay guud ahaan ciidamada dalka Itoobiya isaga bixi doonaan dhulka Soomaaliya, aysanna aqbali doonin hawlgalka xiga ATMIS ay Itoobiya qayb ka noqoto.

Sababta ugu wayn go’aankaas ayaa waxay tahay, in khilaaf xoogga uu ka dhaxeeyo labada dawladood ee dariska ah ee Soomaaliya iyo Itoobiya.

“Sababahana waad garaneysaan xaaladda iyo xiriirka dawladda Soomaaliya iyo shacabka Soomaaliyeed ay hadda maanta la leeyihiin Itoobiya ayeysan suurtagal noqonaynin in ay ma aragtay cidamadaas Itoobiya ay Soomaaliya sii joogaan,’ sidaas waxaa yiri Xuseyn Macallin, Lataliyaha Amniga Qaran ee Soomaaliya.

Balse afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Itoobiya, Nebiyu Tedlaoo dhawaan la hadlay warbaahinta maxalliga ah ee Itoobiya ayaa sheegay in Itoobiya ay xaq u leedahay in ay tallaabo difaac ka qaado waxuu ku qeexay ‘Al-Shaabta aadka u xoogaystay

“Ma jirto awood joojinaysa Itoobiya in ay tallaabooyinka lagama maarmaanka ah qaadno iyada oo aan cidna ogolaansho weydiisanayn. Itoobiya iyo dowladaha gobolkuna waxay ka wada shaqayn doonaan midaan”

Isaga oo hadalka sii watana waxuu sheegay in Itoobiya wax kasoo horjeeda ayna Soomaaliya kasoo dhex bixi karin.

“Ma jirto sabab ay u ogolaan doonto Itoobiya awood kasoo horjeeda danaheeda in ay kasoo dhex baxdo Soomaliya.” Ayuu yidhi Afhayeenka wasaarad

Soomaaliya ayay ciidamo ka kala socda ururka midowga Africa joogeen tan iyo bishii March ee sanadkii 2007 dii, xilligaas oo uu bilowday Howlgalka Midowga Africa ee Soomaaliya.

Filashada la qabay waxay ahayd in Soomaaliya si toos ah ula wareegi doonto amniga guud ee wadankeeda iyada oo aan cidi kaalmaynaynin balse mar saddexaad ayuu howlgalka cusub oo magac kale wata lagu wadaa in uu Soomaaliya ka bilowdo.

Isla bishaan August war kasoo baxay Golaha Amaanka Iyo Nabadda Afrika ayaa lagusoo dhaweeyay dalabyada Jabuuti iyo Masar ay ciidamo ugu deeqi doonaan Soomaaliya.

Afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Itoobiya waxuu sheegay in wadamada howlgalka cusub ee AUSSOM ciidamada ugu deeqaya ay noqon karaaan kuwa abuura xasarad ka dhalata gobolka geeska Afrika.

“Itoobiya waxay aaminsantahay wadamada ciidamada ugu deeqi doona howgalka in si dhibaato-ka-carar leh loo xusho. Doorka ciidamo ku deeqayaashana ayna noqon xudun dhibaato oo u dhexeysa wadamada geeska. Aad banaa u aaminsanahay in doorkaasi uusan noqon meel kale oo dhibaato kale gobolka ka abuurta,” ayuu yiri afhayeenka wasaaradda arimaha dibadda Itoobiya.

Xasaradda ka dhex aloosan Soomaaliya iyo Itoobiya oo la kowsatay dhalashada sanadkaan 2024 ayaa maraysa bishii sideedaad iyada oo wada hadalo iyo xalal diblumaasiyadeed oo labada wadan lagu dhexdhexaadinaayo ayna kasoo bixin wax midho ah wali.

Wadahalkii ka dhacay Ankara ayaa ahaa kii ugu danbeeyay labad dhinac ay wada galeen, balse qudhiisa wax xal lama gaarin, waxaase la isku ballansaday wareeg sadexaad.

MADAXWEYNAHA OO GUDDOOMIYEY SHIRKA PUNTLAND IYO WAKIILLADA BEESHA CAALAMKA IYO DEEQBIXIYEYAASHA.

Nairobi: 20 August 2024: Madaxweynaha Dowladda Puntland Mudane Siciid Cabdullaahi Deni ayaa Shir-guddoomiyey Shirka Dowladda Puntland iyo Wakiillada Beesha Caalamka iyo deeq-bixiyeyaasha oo maanta ku qabsoomay Nairobi.

Wakiillada beesha caalamka iyo deeq-bixiyeyaasha ka qeybgalay Shirka ayaa kala ah : UN, Midowga Europe, Canada, Germany , UK, Sweden , Netherlands, Finland, Denmark, Norway , Switzerland, France , USAID, World Bank iyo African Development Bank.

Dowladda Puntland Ayaa la wadaagtay Beesha Caalamka , horumarka ka socda Puntland gaar ahaan Amniga, horumarinta dhaqaalaha, arrimaha bulshada , dimuqraadiyadda iyo fursadsiinta dhallinyarada iyo Haweenka.

Sidoo kale Dowladda Puntland waxay beesha caalamka kala hadashay xoojinta wada shaqeynta ka dhexeysa Puntland iyo deeq-bixiyeyaasha iyo in la hubiyo in deeqaha Beesha Caalamku ay si siman u gaaraan dadka loogu talagalay.

Wakiillada Beesha Caalamka ayaa dhinacooda Puntland ugu hambalyeeyay hirgelinta kahanaanka dimquraadiyadda Puntland soona dhoweeyay xoojinta wada shaqeynta.

Madaxweynaha waxaa kulanka kala qeybgalay xuhno ka mid ah Golaha Xukuumadda , La-taliyeyaal Madaxweyne , Wakiilka Puntland ee Kenya iyo saraakiil ka tirsan Madaxtooyada Dowladda Puntlland

The President of the Puntland @HESaidADeni, met with the Ambassador of the @US2SOMALIA to #Somalia, Ambassador Richard H. Riley, and the US Embassy officials. @Plstatehouse @SciDiplomacyUSA @USAfricaCommand @USAIDSomalia #Nairobi #Puntland #Somalia pic.twitter.com/zGteCqwyhz

— Jama Deperani (@jama_deperani) August 19, 2024

Wefti ka socda Sucuudiga oo booqasho ku tegey Muqdisho

Ogost 20, 2024

Ciidamada dawladda ayaa adkeeyay amaanka caasimadda iyada oo meelaha qaar isku socodka uu adkaa.

Wafdi ka socda dawladda Carbeed ee Sucuudiga ayaa maanta soo gaaray magaalada waxa ayna tageen xarumo Dawladeed oo muhiim ah, Sida xeryaha ciidanka xoogga dalka.

Madaxweyne hore oo lagu eedeeyay in uu xaaskiisa dili jiray oo dacwad lagu soo oogayo

Dacwad oogayaasha dalka Argentina ayaa baaritaan ku bilaabay madaxweynihii hore ee dalkaasi Alberto Fernández, kaasoo lagu eedeeyay inuu dhaawac halis ah u geystay xaaskiisii hore.

Toddobaadkii hore, ayaa marwadii hore ee madaxweynaha Fabiola Yáñez, oo 43 jir ah, waxay maxkamad u gudbisay dacwo ninkedii hore oo horay u soo maamulay dalka, da’diisuna haatan tahay 65-sano, iyada oo ku eedeysay inuu garaacay intii uu socday xiriirkoodii hore, iyaga oo wada joogay ilaa iyo intii uu ka tagayay shaqada xafiiska ugu sarreeya dalkaas sanadkii 2023 kii.

Marqaati ka timid Spain, ayay ku sheegtay sida lagu eedeeyay in ay la kulantay hanjabaado nafsi ah iyo xadgudub jireed,

War ay dhiibtay iyada oo ku sugneed Spain ayaa waxay uga warrantay iyadoo qeexaysa sidii ay maskax ahaan ulaa silicday hanjabaadihiisa, jirdilkii uu ka sameyn jiray, waxayna ku eedeysay Fernández inuu ku qasbay inay iska soo xaaqdo ilmo caloosheeda galay.

Dhammaan eedeymaha loo soo jeediyay ayaa iska diiday Fernández. Waxa laga mamnuucay in uu dalka ka dhoofo inta baadhistu socoto.

Arbacadii la soo dhaafay ayaa dacwad ooge lagu magacaabo Ramiro González waxa uu si rasmi ah ugu gudbiyay maxkamadda kiiska, isaga oo codsaday in dacwad lagu soo oogo madaxweynihii hore.

Baaritaanka ayaa yimid ka dib markii sawiro u muuqday kuwa muujinaya haaro iyo nabaro wajiga iyo indhaha ug ayaalla haweeneyda lagu magacaabo Yáñez ay faafiyeen oo ay daabaceen warbaahinta maxaliga ah ee dalkaas, taas oo caro ka dhalisay gudaha Argentina

Mr Fernández ayaa diiday eedeymaha loo soo jeediyay isaga oo ku tilmaamay mid aan sal iyo raad lahayn.

Qeybo ka mid ah wareysi la daabacay horaantii isbuucaan, ayaa waxa uu ku andacooday in xaaskiisii hore Yáñez ay indhaheeda waxa ka muuqda ay yihiin waxyaabo ay sababeen “walxaha la isku qurxiyo”.

Sida uu dhigayo sharciga Argentine, garsoore ayaa gaari doona go’aanka kama dambaysta ah ee ku saabsan in wax dacwad ah la keeni doono maxkamadda iyo in kale.

ernández ayaa markii ugu horeysay ku soo biiray siyaasada horaantii 1980-meeyadii, xiligaasi oo ay aheyd maalmihii ugu dambeeyay ee kalitaliskii militariga ee dalkaas ka arrimin jiray.

Wuxuu soo noqday madaxweynaha dalkaas intii u dhaxeysay 2019-23.

Horay sanadkii 2022 kii waxa uu u galay kiis intii lagu guda jiray safmarkii Covid 19, kadib markii isaga iyo xaaskiisa ay ka soo muuqdeen sawiro iyaga oo jooga xafladda intii lagu guda jiray xilligiii bandowga.

Sawirada markii ay baaheen wixii ka dambeeyay ayaa waxaa lagu bilaabay baaritaan. Xafladda ayaa ahayd mid dhalasho taas oo ay soo xaadireen ilaa iyo darsin dad ah.

Xilligaas ayaa waxa mamnuuc ah in ay dad badani isugu yimaadaan hal goob, sida duugta iyo wixii lamid ah.

Sawirada ayaa xilligaas waxay dhaliyeen caro.

Xilligaas ayaa garsoore max kamadeed waxa uu ka aqbalay dalab ka yimid dhanka madaxweynaha iyo marwadiisii koowaad, Fabiola Yáñez, kaas oo ahaa in ay ku deeqaan saddex milyan oo pesos oo dhiganta ($ 25,000) doollarka Maraykanka ah, si loo joojiyo kiis iyaga ka dhanka ahaa.

Xeer-ilaaliyeyaashu waxay caddeeyeen in lacagta lagu deeqay ay noqoto mid u dhiganta mashiinka neefsashada iyo qidmadda ku baxda joogitaanka qaybta daryeelka degdegga ah ee isbitaalka.

Lacagtaas ayaa ahayd mid la siinayay machadka cilmi-baarista tallaalka ee dalkaas.

‘Kala bar cimrigeyga waxaan ku hoyanayey Biriij hoostiis’

7 Saacadood ka hor

Isaga oo ku noolaa kala bar noloshiisa, kuna hoos jiray buundada Lagos ee ku taal magaalada ugu weyn Nigeria, ayaa Liya’u Sa’aduayaa waxa uu isku arkaa “ilaaliye” dadka kale ee darbi-jiifka ah ee ku soo biiray halkaas.

In ka badan 60 nin ayeey hadda ka kooban tahay bulshada bannaan jiifka ah oo si adag iskugu xiran, kuwaas oo ah qaar mashquul badan oo sawaxan badan waxayna ku nool yihiin oo ay saaranyihiin buundada Obalende maadaama xitaa aysan awoodin in ay kireystaan guryo cooshado ah.

Mr Sa’adu waxa uu kula taliyaa dadka cusub oo inta badan ah dhalinyaro ka kala yimid magaalooyinka fog fog iyo tuulooyinka – sidii ay u noqon lahaayeen kuwo si wanaagsan ula qabsado Lagos, halkaas oo ay fududahay in lagu galo dambiyo iyo daroogada.

“Anigu waxaan jiraa 60, waxaana jira dhalinyaro halkan timid dhowr bilood ka hor ama dhowr sano ka hor. Waxa aan u arkaa inay tahay mas’uuliyaddayda in aan hoggaamiyo,” ayuu u sheegay BBC-da.

“Aad bay u fududahay in halkan Lagos lagu lumo, gaar ahaan dadka da’da yar, sababtoo ah ma jiro qoys qaadayo mas’uuliyadooda”.

Inta badan dadka ku nool buundada hoosteeda, waxay ku hadlaan Hausa, oo ah luqadda ugu badan ee looga hadlo waqooyiga Nigeria.

Wuxuu halkan yimid sannadkii 1994-kii isaga oo ka yimid magaalada yar ee Zurmi ee ku taal waqooyi-galbeed ee gobolka Zamfara – laakiin dhammaan dadkii uu markaas saaxiibka la ahaa way dhinteen ama waxayba dib ugu noqdeen magaalooyinkoodii ama tuulooyinkoodii.

Tukur Garba, oo bilaabay in uu ku noolaado buundada hoosteeda shan sano ka hor, ayaa sheegay in talada Mr Sa’adu ay ahayd mid aad u qiimo badan waxaana uu kula taliyay dadka halkan ugu yimaado in ay si weyn u ixtiraam, si ay u tijaabiyaan nasiibkooda ku aadan xudunta dhaqaalaha Nigeria.

31-jirkan ayaa ka yimid gobolka fog ee Katsina, oo qiyaastii 1,000km (621 mayl) u jira Lagos.

“Waxa uu la mid yahay walaalkeen naga weyn, waayo waxa uu halkan joogay muddo dheer. Waxa aan u baahannahay erayadiisa xikmada leh, sababtoo ah way fududahay in Lagos dhibaato lagu galo, “ayuu yiri.

Meeshan hadda waxa loo bixiyay “Karkashin Gada”, oo afka Hausa macneheedu yahay “Biriijka hoostiisa”

“Dadka halkan yimaadaa way garanayaan qofka halkan jooga ama xiriir la leh ama ka sheekeeya Karkashin Gada,” ayuu yiri Mr Sa’adu.

“Markii aan halkan imid, waxaa joogay dad ka yar 10 qof”.

Adamu Sahara, oo ku noolaa guri ku dhow Karkashin Gada in ka badan 30 sano, ayaa sheegay in hoy la’aanta ay ku sii badanayso Lagos.

“Amni darrada ka dhalatay kacdoonka kooxaha jihaad doonka iyo dhaqaalaha oo liita ayaa ka dhigay dad badan inay ka qaxaan waqooyiga Nigeria,” ayuu yiri Mr Sahara.

“Hogaamiyeyaasha Nigeria waa inay ogaadaan waxa dhacaya si ay u xalliyaan dhibaatada sababtoo ah ma aha in qof bini’aadam ah uu seexdo buundada hoosteeda.”

Qofka ugu mudada dheeraa ee ku noolaa Karkashin Gada qorshaha uguma jirto inuu dib ugu laabto Zamfara iyadoo fursadaha dhaqaale ee halkaas ka jira ay weli mugdi ku jiraan , afduubka iyo burcadnimaduna ay kusii badaneyso.

Arintan ayaa dad badan ku qasabtay in ay isaga tagaan goobahooda ganacsi iyo beerahooda, sababtoo ah ay waxa ay halis ugu jiraan in ay qafaashaan kooxo burcad ah oo dalbanaya madax furasho.

Si noloshu ay ugu noqoto mid raaxo leh, Mr Sa’adu waxa uu helay joodari, gogol, kabar alwaax ah iyo maro kaneeco.

Waxa uu joodarigii dhigtay qeybta sare halkaas oo uu ku seexdo.

Sacadu waxa uu ka mid yahay dadka ugu wanaagsan maadaama ragga kale ee halkaa ku nool qaarkood aanay haysan alaab guri, isla markaana ay wadaagaan gogosha lagu seexdo oo ay dhulka ku fidiyaan.

Khatarta xatooyada ayaa aaad u yar “maadaama dadka deggan” Karkashin Gada ay inta badan joogaan, ama ka shaqeeyaan ama ay ku qaataan waqtigooda fasaxa.

Dhammaantood waxay isticmaalaan musqulaha dadweynaha iyo musqul u dhow oo ay ku kacaysa 100 naira ($0.06) halkii booqasho.

Cunta karinta iyo dabka shidan ayaa naadir ku ah halkan Karkashin Gade , maadaama inta badna dadka deggan ay cunta ka ibsadaan ganacsatada kuwaas oo iibiya cuntooyin caan ah.

“Tani waa meel ka mid ah Lagos halkaas oo ay joogaan tiro badan oo dad ah oo ka yimid waqooyiga Nigeria sidaa darteed waxaan halkan ku iibiyaa cuntooyin bur iyo messego la isku daray oo lagu sii qasay caano la fariisiyay, waan ku faraxsanahay in aan iraahdo dad badan ayaa iibsada,” Caa’isha Haadi oo cuntada iibisa ayaa sidaasi u sheegtay BBC.

Ma cadda inta qof ee seexata waddooyinka Lagos, laakiin ururrada aan dowliga ahayn ayaa sheegaya in ay gaarayaan ilaa nus milyan.

Dhowrkii bilood ee lasoo dhaafay, bulshada Karkashin Gada ayaa waxay la kulmeen cadaadis xooggan oo kaga imaanaya guddiga deegaanka ee gobolka Lagos.

Saraakiisha ayaa xilliyada qaar fuliya howlgallo maadaama ay sheegeen in dadka ay si sharci darro ah ugu nool yihiin halkaasi.

Kuwa la xiray waxay halis ugu jiraan ganaax dhan 20,000 naira ($12),taas oo u dhiganta, dakhliga soo gala usbuucii, qaar badan oo ka mid ah dadka ku hoos nool buundada.

“Waxay yimaadaan abbaarahii 1da aroornimo ama 2da aroornimo, si ay u qabtaan dadka halkan hurda. Xaggee bay rabaan inaan aadno” Mr Garba ayaa sidaasi yiri, isaga oo intaa ku daray in subaxii “dadka halkan deggan” badankoodu ay soo laabtaan .

Waxa uu ku boorriyay dowladda inay u naxariisato, iyo “in ay eegto arrinta guryaha si dadka saboolka ah ee annaga oo kale ah ay u helaan meelo wanaagsan oo ay ku noolaadaan”.

Laakiin Nigeria, dawladdu ma siiso hoy dadka gurya la’aanta ah. Mana jiro wax qorshe ah oo wax looga qabanayo

Weerarradii gantaalaha ee Iiraan ay ku qaadday Israa’iil kaasoo billowday habeenkii Sabtida 13 April ayaa mar kale dhaliyay cabsi laga qabo in xaaladda Bariga Dhexe ay kasii darto. Inkastoo uusan khasaare muuqda gaarin Israa’iil, haddana 300 oo gantaallo ah waxay muujinayaan awoodda ay Iiraan u leedahay inay masaafo fog wax kasoo weerarto.

Kani waa sii xoogeysiga waxa muddo dheer ahaa dagaalka gacan saddexaad, taasoo ahayd weerarrada ay Israa’iil u geysanayaan kooxo xulafo la ah Iiraan, iyo duqeymaha bartilmaameedyo Iiraan lala xiriirinayo oo si weyn loogu nisbeyn jiray Israa’iil.

Israa’iil ayaa haatanba ku jirta dagaalka Gaza waxayna sidoo kale wajaheysaa dagaal xadka ka gudbay oo ay ku lug leedahay kooxda fadhigeedu Lubnaan yahay ee Xisbullah, marka xiisadda oo ka sii darta ayaa khatar dhalin karta.

Madaxa ciidamada Israa’iil Lt Colonel Herzei Halevi ayaa sheegay in dalkiisa uu ka jawaabi doono weerarkii Sabtidii.

Dhanka kale, Wasiirka Arrimaha Dibadda Iiraan, Ali Bagheri Kani, ayaa telefishinka dalkaas u sheegay in weerar ka yimaada Israa’iil looga jawaabi doono sekenno gudahood, oo xitaa aysan ahayn saacado.

Yaa gacan sarreeya?

BBC ayaa su’aashan miisaan saartay iyadoo adeegsaneysa ilaha hoos ku xusan, inkastoo dal walba laga yaabo inuu leeyahay awoodo muuqda oo qarsoon.

Machadka Caalamiga ah ee Daraasaadka Istaraatiijiyadda (IISS) ayaa is barbar dhigaya awoodaha militari ee labada dal, isagoo adeegsanaya ilo rasmi ah iyo kuwo furan oo kala duwan si loo sameeyo qiyaasta ugu fiican.

Uururrada kale, sida Machadka Caalamiga ah ee Baaritaanka Nabadda ee Stockholm, oo sidoo kale sameeyay qiimeynno, balse saxnaanta ayaa u kala duwan dalalka kuwaasoo aalaaba aan tirooyin sheegin.

Si kastaba, Nicholas Marsh, oo ka tirsan Machadka Baaritaanka Nabadda ee Oslo (PRIO), ayaa sheegay in IISS loo arko kan ugu habboon qiimeynta awoodda militari ee dalalka guud ahaan dunida.

IISS ayaa sheegtay in Israa’iil ay in ka badan Iiraan bajadkeeda ku bixiso difaaca, taasoo awood muuqata siineysa dagaal walba.

IISS ayaa sheegtay in bajadka difaaca Iiraan uu ahaa qiyaastii $7.4bn sanadihii 2022 iyo 2023, halka Israa’iil uu ahaa in ka badan kala bar intaas, qiyaastii $19bn.

Faa’iidada teknolojiyadeed

Xogaha IISS ayaa muujinaya in Israa’iil ay heysato 340 diyaarado militari oo diyaar u ah dagaal.

Diyaaradaha waxaa ka mid ah kuwa F-15 oo awood u leh inay masaafo fog wax ka duqeeyaan, kuwa F-35s oo degdeg u weerari kara helikobtarrada.

IISS ayaa ku qiyaaseysa in Iiraan ay leedahay ilaa 320 diyaarado dagaal geli kara. Diyaaradahan waxay heysataa ilaa sanadihii 1960meeyadii waxaana ka mid ah kuwa F-4s, F-5s iyo F-14s (tan dambe waa diyaaradda caanka ka ahayd filimkii 1986 ee Top Gun).

Balse Nicholas Marsh ayaa sheegaya inaysan caddeyn inta diyaaradahan duugga ah ee awooda inay duuli karaan, sababtoo ah in loo helo qeybo lagu dayactiro ayaa aad u adkaan karta.

Intee isku jiraan Iiraan iyo Israa’iil?

Israa’iil ayaa in ka badan 2,100km u jirta Iiraan. Gantaalladeeda ayaa ah kuwa ugu badan ee ay ku weerari karto dalka, sida tifaftiraha Defence Eye Tim Ripley uu u sheegay BBC.

Barnaamijka gantaalaha ee Iiraan ayaa loo arkaa kan ugu weyn uguna horumarsan Bariga Dhexe.

Sanadkii 2022, Jeneraal Kenneth McKenzie oo ka tirsan Taliska Dhexe ee Mareykanka ayaa sheegay in Iiraan ay leedahay in ka badan 3,000 oo gantaallada baliistigga ah.

Sida laga soo xigtay Mashruuca Difaaca Gantaallada ee CSIS, Israa’iil ayaa sidoo kale gantaallo u dhoofisa dhowr dal.

Gantaalaha Iiraan iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn

Iiraan ayaa aad uga shaqeyneysay hannaankeeda gantaalaha iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn tan iyo dagaalkii ay la gashay dalka deriska la ah ee Ciraaq, laga soo bilaabo 1980 to 1988.

Waxay horumarisay gantaalaha riddada dhow iyo kuwa dheer iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn, qaar badan oo ka mid ah ayaa dhowaan lagu ganay Israa’iil.

Falanqeeyeyaasha baarayay gantaalaha lala beegsaday Sacuudiga ee Xuutiyiintu ku ganeen ayaa sheegay in lagu sameeyo Iiraan.

Ciidamada badda

Ciidamada badda ee qaddiimiga ah ayaa heysta ilaa 220 markab, halka Israa’iil ay leedahay ilaa 60, sida laga soo xigtay warbixinta IISS.

Israa’iil ayaa wax badan ku lumineysa marka Iiraan lala barbardhigo marka ay timaaddo weerarka dhanka internet-ka.

Hannaanka difaaca Iiraan ayaa teknoloji ahaan ka horumarsan kan Israa’iil, marka weerar koronto oo lagu qaado militariga Israa’iil ayaa saameyn weyn yeelan kara.

waxaa jiray ilaa 3,380 weerar dhanka internet-ka ah intii u dhaxeysay 7 October iyo dhammaadkii 2023.

Madaxa Ururka Difaaca Rayidka, Jeneraal Gholamreza Jalali, ayaa sheegay in Iiraan ay fashilisay ku dhowaad 200 weerar dhanka internet-ka ah intii lagu guda jiray bishii ka horreysay doorashooyinkii dhowaan.

Bishii December, Wasiirka Shidaalka Iiraan, Javad Owji, ayaa sheegay in weerarka internet-ka uu sababay qalqal guud ahaan dalkaas oo xarumaha shidaalka ah.

Khatarta nukliyeerka

Israa’iil ayaa loo maleynayaa inay heysato hubkeeda nukliyeerka oo u gaar ah, balse waxay joogteysaa siyaasad rasmi ah oo inaan la shaacin ah.

Iiraan looma maleynayo inay heysato hub nukliyeer waxaana, inkastoo eedeymo ay jiraan, ay dafirtaa inay isku dayeyso horumarinta hubkeedan.

Dhulka iyo dadka

Iiraan ayaa aad uga weyn Israa’iil bulshadeedana (ku dhowaad 89m) waxay toban jeer ka badan yihiin tan Israa’iil (ku dhowaad 10m).

Waxay sidoo kale heysataa ilaa askar lix jeer ka badan kuwa Israa’iil. Waxaa jira 600,000 ciidan oo Iiraan ku sugan, halka Israa’iil ay heysato 170,000, sida ay sheegtay IISS.