Maxaad kala socotaa Shanta madaxweyne ee Afrikaanka ah ee la dilay ka dib markii la afgambiyay?

Sida wadamada kale ee aduunka, qaarada Afrika kama aysan badbaadin inqilaabyada rayidka iyo militariga. Laakiin mararka qaarkood afgembiyadani waxay horseedaan in la dilo madaxdii xukunka laga tuuray.

Madaxweynayaashaas waxaa ka mid ah kuwo la afgambiyay oo aan la dilin, waxaa ku jira kuwo fara ciddideed ku baxsaday iyo kuwo kale oo nasiibkoodu aanu saacidin , oo aan ka badbaadin in la dilo.

Qormadan waxaa ku eegeynaa liiska shan madaxweyne oo lagu dilay qaarada Afrika, kadib markii la afgambiyay dowladahooda, tan iyo markii ay xornimada qaateen dalalka Afrika.

Sylvanus Olympio, dalka Togo

Sylvanus Épiphanio Olympio, wuxuu dhashay 6-dii Sebtember, 1902. Qoyska Olympio waxay ka mid ahaayeen qoysaska ugu qanisan Togo horaantii 1900-meeyadii.

Wuxuu wax ku bartay oo ka baxay kulliyadda dhaqaalaha ee London. Kadib dagaalkii labaad ee aduunka Olympio waxa uu caan ku noqday halgankii xornimada Togo xisbigiisuna waxa uu ku guulaystay doorashooyinkii 1958-kii, isaga noqday raysal wasaaraha dalkaasi.

Awoodiisa waxay sii xoojisay markii Togo ay xornimada qaadatay oo uu ku guuleystay doorashadii 1961, isagoo noqday madaxweynihii ugu horreeyay ee Togo.

Janaayo 13, 1963, Olympio iyo xaaskiisa waxaa kiciyay askar u soo galay gurigooda. Waxa la dilay sannadkii 1963-kii, saddex sano uun ka dib markii uu xukunka la wareegay.

Meydka Olympio waxaa ka helay Safiirka Mareykanka Leon B. Poullada meel saddex fiit u jirta albaabka laga galo safaaradda Mareykanka. Waxa uu noqday madaxweynihii ugu horeeyay ee afgambiga ka dib lagu dilo Afrika.

William Tolbert, Liberia

William Richard Tolbert (wuxuu dhashay 13 May 1913) wuxuu ahaa siyaasi reer Liberia ah iyo Madaxweynihii 20-aad ee Liberia laga soo bilaabo 1971 ilaa 1980.

Tolbert waxa uu soo galay Golaha Wakiilada 1943-kii isaga oo xubin ka ah Xisbiga True Whig Party, oo ah xisbiga kaliya ee siyaasiga ah ee laga aasaasay Laybeeriya wakhtigaas.

Tolbert waxa loo doortay madaxweyne ku xigeenkii 23-aad ee Liberia ee madaxweyne sanadkii 1952 waxana uu xilkaas hayay ilaa uu ka noqday madaxweyne ka dib dhimashadii Tubman 1971kii.

Horraantii Abriil 12, 1980, 17 sarkaal oo ka tirsan Ciidanka Liberia oo uu hoggaaminayay Saajin Samuel Doe ayaa inqilaab sameeyay. Kooxdan ayaa gudaha u gashay madaxtooyada waxayna dileen Tolbert oo maydkiisa lagu tuuray xabaal wadareed isaga iyo 27 kale oo ka mid ahaa dhibanayaasha afgambiga. Meydka Tolbert ayaa markii dambe la soo saaray waxaana loo qaaday Monrovia si loogu sameeyo aas qaran.

Thomas Sankara, Burkina Faso

Thomas Isidore Noël Sankara, waxa uu dhashay 21 December 1949, waxa uu ahaa sarkaal milatari oo , Kacaankii Marxist iyo Shuucigii Afrikaan ahaa oo soo noqday Madaxweynaha Burkina Faso.

Ka dib markii loo magacaabay Ra’iisul Wasaaraha 1983, khilaaf kala dhexeeyay dawladdii talada haysa ayaa horseeday in Sankara xabsiga la dhigo. Intii uu ku jiray xabsi guri, koox kacaan ah ayaa xukunka kula wareegay isaga oo wakiil ka ah afgambi dadweyne.

Isagoo 33 jir ah, Sankara wuxuu noqday Madaxweyne wuxuuna bilaabay dib-u-habeyn bulsho, mid deegaan iyo isbadal dhaqaale. Siyaasadiisa arrimaha dibadda waxa ay diiradda saareysay ka soo horjeedka Imperialism oo uu diiday deymaha hay’adaha ay ka mid tahay IMF.

Si kastaba ha ahaatee, wuxuu soo dhaweeyay qaar ka mid ah deeqaha dibadda ee dadaalka lagu kobcinayo dhaqaalaha gudaha.

October 15-keedii, 1987, Sankara iyo laba iyo toban sarkaal oo kale ayaa lagu dilay afgambi militari oo uu soo abaabulay Blaise Compaoré.

Samuel Doe, Liberia

Samuel Kanyon Doe (wuxuu dhashay 6 May 1951) wuxuu ahaa siyaasi reer Liberia ah iyo sarkaal milatari oo ahaa madaxweynihii Liberia laga bilaabo 1986 ilaa 1990.

Xukunka Doe waxa lagu sifeeyay kali talisnimo, musuqmaasuq, iyo eex uu u qabo, taas oo keentay mucaaradad baahsan oo xukunkiisa kaga imanaysay muhaajiriin Liberian ah ee ka yimid Maraykanka.

Dagaalkii Sokeeye ee ugu horreeyay ee Liberia wuxuu bilaabmay December 1989 markii Jabhadda Waddaniga ah ee Laybeeriya (NPFL) ee uu hoggaamiyo Charles Taylor ay Liberia kaga soo duushay Ivory Coast oo xukunka ka tuurtay. Doe waxa gacanta ku dhigay oo dilay jabhaddiihii 9-kii Sebtembar 1990kii.

Mucamar Al-Qadaafi, Liibiya

Mucamar Muxamed Abu Minyar Al-Qadaafi oo dhashay 1942 waxa uu ahaa hogaamiyihii kacaankii Liibiya iyo siyaasi ka talinayay Liibiya 1969 ilaa 2011 ay dileen xoogag mucaarad ah.

In ka badan 40 sano ayuu ahaa hogaamiyihii Liibiya, ilaa ay gacanta ku dhigeen oo ay dileen xoogaga fallaagada 20-kii October 2011, ka dib markii xukunka looga tuuray dagaalladii sokeeye ee Liibiya. Faragelintii NATO oo duqaymo xagga cirka ah, ayaa qayb wayn ka qaadatay wiiqidda xukunkiisa, taasoo keentay inuu geeriyoodo.