Qofkii Madaxweye Culusoow wax ka sheega danbiile waana la xirayaa sidas waxa yidhi Sarkaal sare oo ka tirsan Mooryaanta Muqdisho
If this policeman is correct about the referred law, Somalia is ANTI Freedom of Speech! Although, he quickly corrected himself immediately, @HassanSMohamud implied his intention to suppress journalism in his speech earlier in Dusamareeb. “Anyone shames HSM will be arrested”👇 pic.twitter.com/VpC3XOoaZv
Muuqaalka nin Soomaali ah oo la ciyaaraya libaaxyo ayaa ku baahay baraha bulshada ee wadamado badan oo Afrikaan ah, iyaga oo ku tilmaamaya inuu yahay baadari adeegsanaya awoodiisa si uu u rabaayadeedyo libaaxyada.
Qafis ay ku xiran yihiin libaaxyada ayaa koox dad ah oo dibadiisa joogta moobeeladooda ku duubayaan, qaarkoodna sawiro ka qaadanayaan.
Muuqaalka ayaa laga dheehan karaa inuu yahay mid dhab ah oo aan jilliin ku jirin.
Maxay dadku ku tilmaameen?
Hadalo ay dad badan ku soo daabaceen baraha bulshada ayay ku tilmaameen inuu yahay baadari kaniisadeed iyaga oo ku xariirayay ficilkiisa sheeko caan ka dhex kirishtanka oo ku saabsan nabi lagu dhex tuuray xero libaaxyo ku xaransan yihiin balse uu nabigu ka badbaaday taas oo daliil u noqotay awoodiisa.
“Nabi Daniel wuxuu kaniisadiisa usoo waday qaar kamid ah dadka raacsan si uu ugu xaqiijiyo inaysan jirin wax ku dhici kara ninka alle soo dirsaday,” qof Nigerian ah ayaa sidaas ku soo qoray bartiisa Instagram.
Muuqaalka ayaa malmihii la soo dhaafay aad ugu dhex baahay baraha bulshada ee Ghana iyo Nigeria, balse wuxuu asal ahaan ka yimid muuqaalka magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya.
Gudaha Kenya, muuqbaahiye maxalli ah ayaa ku daabacay bogagiisa baraha bulshada. Sidoo kale xildhibaan Kenyan ah oo lagu magacaabo Ronald Karauri ayaa ku sirmay oo rumeystay in ay tani tahay sheeko la xiriirta nabiga iyo libaaxyada oo ay dad badan ku xariiriyeen.
“Waxaan ku yaboohayaa inaan u wadi dooni Maasai Mara [beer qaran] fadlan, dhamaan wixii qarash ah waa la bixinayaa. Libaaxyadiisa wuu soo ka xaysan karaa,” ayuu bogiisa X horayna u ahaa Twitter ku soo daabacay.
Waa kuma ninkaan?
BBC Somali ayaa ogaatay cidda uu ninkaan yahay, mana ahan baadari kaniisad ka tirsan.
Ninkaan ayaa ah Maxamed Cabdiraxmaan oo ku magac dheer Jacayloow, kaas oo marar badan ka soo muuqday baraha bulshada Soomaalida isaga oo la ciyaaraya xayawaano.
Jacayloow ayaa masuul ka ah xayawaanada lagu xanaaneeyo beerta Daarusalaam ee magaalada Muqdisho.
Libaaxyada uu la ciyaarayay Jacayloow ee dadku ku xariiriyeen shaakada nabiga ka dhex caanka ah bulshada kirishtaanka dhexdeeda, ayaa ah kuwa loogu talo galay in maalmaha ciidda iyo fasaxyada ay u daawasho tagaan dadka ku nool caasimadda Muqdisho.
Jacayloow horay ayuu ula hadlay BBC Somali, sanadkii 2022 kii. Isaga oo ka sheekeynaya xayawaanada uu la ciyaaro eel aga yaabo inay halis galiyaan naftiisa, ayuu sheegay in uu barbaariyay dhamaantood isaguna yaqaan sida loola macaamilo.
Wareysiga ay BBC Somali la yeelatay Jacayloow ayuu ka muuqaanayaa isaga oo la ciyaaraya jabiso garabkiisa saran, oo uu madaxeeda afkiisa gashanayo, dadka hareera joogana ay naxdin la qeylinayaan.
Halista xayaawanada la rabaayadeeyo
Jacayloow wuxuu BBC u sheegay inuu si iskiis ah u bartay xanaaneyta xayawaanada wax cuna iyo kuwa halaqa ahba, uuna ku kalsoon yahay xirfadiisa la dhaqanka xayawaanada nuucaan ah.
“Waxaba ma cunaayaan; waa sida caruurteyda oo kale” ayuu u sheegay BBC Somali.
Balse marar badan waxaa horay u dhacday in xayawaano ku xiran qafis ay soo baxsadaan oo ay cunaaan dadkii ka agdhawaa. Sanadkii hore nin isku dayay inuu koro goob ay ku xirnaayeen libaaxyo oo ku taala dalka Ghana ayaa u dhintay weerar ay ku soo qaadeen xayawaanadii goobta ku xirnaa.
2,500 oo muhaajiriin ah oo ku dhintay ama lagu waayey Meditareeniyaanka 2023
In ka badan 2,500 oo muhaajiriin ah ayaa dhintay ama la waayey ayaga oo isku dayaya inay badda Meditareeniyaanka uga gudbaan Yurub illaa hadda sanadkan 2023, waxaa sidaas Khamiistii sheegtay hay’adda qaxootiga QM ee UNHCR.
“Illaa September 24, waxaa la tiriyey in in ka badan 2,500 ay dhinteen ama la la’yahay 2023 kaliya,” waxaa sidaas Golaha Ammaanka u sheegtay Ruven Menikdiwela, agaasimaha xafiiska UNHCR ee New York.
Tiradan ayaa dhigan koror weyn oo ku yimid tiradii 1,680 ee dhintay ama la waayey muddadan oo kale ee sannadkii 2022.
“Nolol ayaa sidoo kale ku luntay dhulka, oo aan dareenka dadweynaha ku jeedin,” ayay tiri Ruven Menikdiwela.
Socdaalka dhulka ee waddamada ka hooseeya Saxaraha Afrika, halkaas oo qaar badan oo ka mid ah muhaajiriinta ay ka soo jeedaan, illaa xeebaha laga baxo ee Tunisia iyo Libya “ayaa weli ah mid ka mid ah kuwa ugu khatarta badan caalamka,” ayey tiri Menikdiwela.
Muhaajiriinta iyo qaxootiga “waxay halis u yihiin dhimasho iyo xad-gudubyo xuquuqul insaan, tallaabo kasta oo ay qaadaan,” ayey raacisay Menikdiwela.
Badankood, oo ah 130,000 oo qof, ayaa yimid Talyaaniga, taasi oo ka dhigan koror 83 boqolkiiba ah marka la barbar dhigo isla muddadan oo kale ee 2022.
Marka ay noqoto halka laga soo baxo, intii u dhaxeysay Janaayo iyo August ee sannadkan, waxaa la qiyaasayaa in in ka badan 102,000 oo qaxooti ay isku dayeen inay badda Meditareeniyaanka uga soo gudbaan Tunisia, halka 45,000 ay kasoo baxeen Libya.
Qiyaastii 31,000 oo qof ayaa laga soo badbaadiyay badda ama dhexda laga qabtay oo laga soo dejiyay Tunisia, halka 10,600 laga dejiyey Libya, ayey tiri Menikdiwela.
The Horn of Africa States Somalia Does not belong to the EAC
Somalia is a country that is looking for itself. It fell off the rails over thirty-some years ago, when its government then, collapsed, and the country broke down into several clan fiefdoms. It does not enjoy a constitution and does not have control over its recognized territory, where parts of the country, Somaliland, want to secede from the rest of the country and where there is hardly a working relationship between some of the member states of the federally organized country and the federal government and where others are still trying to break away from the current member states they belong to such as the recently declared Hiran State of the Hirshabelle State or the SSC Khatumo, which is trying to secede from Somaliland.
Wouldn’t admitting Somalia into its fold make the EAC the laughingstock of Africa and the world? I guess it would. But worse is the other fact Somalia has no army and those in close contact with the system admit that the army that was trained, mostly with Turkish and Eritrean and other countries’ help seems to have been dismantled, and the country does not have a strong force that can assure peacebuilding. This is evidenced by the fact that the current ruling federal government has sought the UN Security Council to extend the mandate of the ATMIS contingent that was earlier agreed to exit the country by the end of September 2023. If it had a proper army, the government would not have sought such an extension. It appears the plans set out before are obviously not working.
Somalia is generally marked as a failed state par excellence and therefore, whatever colorful picture it paints of itself at present, does not truly represent the correct situation of the country, and all such information so far presented even by the EAC Verification Team that went to Somalia, earlier this year, should be taken with a grain of salt. Somalia is a country that cannot join an existing group with pre-agreed rules of the game, which Somalia can not obviously fulfill. Somalia can perhaps look into joining a group of other countries that are initiating a new regional group such as the Horn of Africa States where the rules governing the group can be worked out together.
The EAC is now some twenty-four years old and has been functioning as a collective all these past years. It has covered a large part of its vision and mission to create an East Africa Federation, a new country to be built in the format of the United States of America, where existing members would lose their sovereignties. Why would a failed state, which is not in control of its territory, or its population seek to join such an organization? Why would an organization like the EAC seek admission of such a failed state into their fold? Perhaps the EAC grouping has ulterior motives, which have not been fully explained to the Somali Federal government which in all its “innocence” does not know what it is getting into.
Somalia is a poor country at present. No one knows what the future holds for it. The notion that it would benefit from joining the EAC through increased trade is unverifiable. The country has not made any such studies for how it could do so when it does not even have good information on what comes into the country and what goes out of it, that is, its exports or imports? Its central bank does not have control over its financial system which appears to be under the control of a few wealthy money transfer companies that do with the deposits of ordinary citizens to build more properties in their names or corporations in and outside the country, without proper oversights. If there is a run on these institutions, the chaos that would follow would be enormous and disastrous. The EAC Verification Team that went into Somalia earlier this year obviously did not present a correct report on Somalia. They are supposed to have verified Somalia’s institutional and legal framework policies, which are all just paperwork, which is not fully implemented in the entire country. This cannot represent the correct situation of the country, which is far from settled at this juncture of time.
The EAC Verification Team also assessed Somalia’s development strategies, which are again wishful ideas on paper, that cannot be implemented as long as the country is in its current political shambles. The country does not have proper infrastructures such as roads and railways. Currently, people only fly from one city to another because the road systems of the country are too dangerous to use for both people and cargo. Many traders pay heavy taxes, (in fact, more than the Federal government collects as taxes) to the terrorist groups operating in the country. How could the EAC work in such an environment? Perhaps there are many issues that are not being told to the public of Somalia!!!!! Somalia claims to have educational policies, energy policies, science, and peace and security policies and they can have as many beautifully written documents as possible. But they remain just as such, documents, and impracticable. There must be some hidden agenda on the matter of Somalia’s entry and admission into the EAC. But its citizenry, the majority of which do not agree with this process needs to know the full story.
Members of the EAC which have forces in Somalia such as Burundi, Uganda, and Kenya know very well that Somalia is not ready to join the EAC they envisage unless they are the ones pushing the matter because they think they can benefit from having Somalia and Somalis under their control. They should know that they are deadly wrong and that admission of Somalia into such a group would only cause more headaches than they can handle. Many countries have tried to control Somalia before and failed. They should go back to their schoolbooks and reread the history of Somalia and Somalis many times over. The admission of Somalia into its fold would also allow all its terror groups to have access to a larger region to do their malicious business and many of the countries that are today pushing this, have already suffered under the attacks of those people. Uganda, Burundi, and Kenya all know this matter. They lost hundreds of their soldiers in Somalia already.
The statistics of Somalia are all false for no one has ever truly carried out a proper census on the country. One often reads that there are some 17 million people in Somalia, but there are over 30 million in the Somalia Federal Republic, some 21 million in Ethiopia, another 12 million in Kenya, and one million in Djibouti. It is a large population, which when they feel threatened, can be very dangerous for any group such as the EAC. The EAC should think doubly twice before they embark on the matter. Kennedy Manyala, who previously worked in the EAC Secretariat is correct when he noted that people would move freely within the region, and many Somalis would come into Tanzania and settle there by right. He forgot to note that the vice versa also works and frightens off Somalis more than Tanzanians.
What is obvious is that Somalia is not a suitable candidate for the EAC to adopt and invite over to join them. Somalia cannot belong to the EAC but would be more suited to join a HAS region should the countries of the region decide one day to create such a grouping. Otherwise, Somalia should stay on its own until, it fixes itself and puts its house in order before seeking to fix others’ houses, which do not need her anyway.
The guiding principles for joining the EAC are as follows as per Article 3 (2) of the Treaty for establishing the EAC:
Geographical proximity and interdependence between it and the Partner States.While Somalia shares a border with Kenya, there is no inter-dependence between Somalia and the Partner States including Kenya. Somalia is not dependent for its survival on Kenya or any of the other Member States of the EAC. Somalia’s external trade was always independent of any country. Indeed, many other countries do need it, but this could be Ethiopia for that matter, which has historical connections with the country dating back to millennia. In this respect, if there is any common sense, Somalia does not belong to the EAC despite its geographical proximity to Kenya. A border dispute still exists as a third of Kenya’s territory historically belongs to Somalia and it is not clear if this has been settled between the two states yet. Somalia, therefore, does not belong to the EAC.
Acceptance of the Community as set out in the Treaty of Establishment of the EAC.The Treaty as it evolved over the years is defined to create what is to be called the East African Federation. Is Somalia ready to lose its sovereignty? It has not consulted its population through universal suffrage, and more specifically when even the constitution of the country is non-existent. They talk about a draft document, but a draft document is a draft document. It is not a constitution which has been ratified by the population of the country. Hence Somalia cannot and should not hoodwink its population or the EAC itself into a matter that would cause headaches for the regional community, a future EAF country, and indeed, itself. Somalia thus does not belong to the EAC. It should work to re-establish itself, extending the rule of law in its territory, before extending its neck out.
Adherence to universally acceptable principles of good governance, democracy and rule of law, observance of human rights, and social justice.This is a loaded condition and implies many issues that would not be acceptable to Somalia and Somalis. Somalia would not be able to fulfill this clause and hence does not belong to the EAC.
Potential contribution to the strengthening of integration within the East African region.Somalia is a failed state, which is trying to find itself. Its economy is in chaos, there is no rule of law and the business in the country is conducted in an anarchic fashion. Its legal infrastructure is currently based on animalistic tribal/clan instinct and accordingly, Somalia barely exists through aid and grants from ill-intentioned NGOs and equally corrupt UN bodies, that have been around in the country since the collapse of the state with no project of repute in the country, in their name to date. Somalia does not generate enough to meet the salaries of its government staff, let alone contribute to strengthening the EAC integration. Somalia does not, therefore belong to the EAC.
Establishment and maintenance of a market-driven economy.Somalia has probably the most open economy in the world as there is no rule of law. Everybody does what he or she wants, and if one does not like one, it is very easy to pressure them out in many ways. It is anarchic and undisciplined, which perhaps explains to a large extent why the federal government cannot collect any taxes except through the few outlets to the outside world handling imports and exports and passenger travel. Somalia does not belong to the EAC until it fixes and puts its house in order.
Social and economic policies being compatible with those of the Community.This is another loaded statement, which covers many complex issues. The EAC is a Swahili World, while Somalia is part of the Cushitic World. It is, indeed, very Somali which has no relation with the social and thinking processes of the Swahili World. Economic policies in Somalia exist only on paper and are not effective and to be very honest, impractical in the country’s current circumstances. This again demonstrates that Somalia does not belong to the EAC.
Other than all the above, one should note that failed states like Somalia have very limited capacities unlike the other partners in the East Africa Community and Somalia would thus be at a great disadvantage. The fistful of dollars sent through remittances on a monthly basis by Somalia’s large diaspora population would be siphoned off by the other East African Community members, most probably Kenya, which already absorbs ill-sourced funds from Somalia in many ways. Somalia would have surely a balance of payments deficit with the Community immediately should it be admitted. It would take years before such is corrected and it may perhaps never be re-adjusted or recovered, once again demonstrating to the sensible and logical people, why Somalia does not belong to the EAC.
There is no Somalia economy at play at present. It is a confused market that belongs to smugglers and people who never worked under an organized economic system with rules and regulations, terror groups, and indeed, a multitude of SMEs barely able to survive through their hawking and small stalls. This would be a great disadvantage to Somalia and Somalis, which again demonstrates that Somalia does not belong to the EAC.
The country’s trade and payment systems are handled through a dollarized financial system since the country does not have a currency. There may be Somali Shillings circulation in the market, but these are all illegally printed bills made by corrupt businesspeople. What prevents these people from corrupting the EAC partner member’s currencies in the long run? The EAC should be thinking hard before allowing Somali citizens which include many corrupt elements into their fold. Surviving the harsh realities of the country has forced many Somalis to do things that others may think impossible or unusual at best!!!! It is another indication of why Somalia does not belong to the EAC.
Dalalka ay ciidamadu ka joogaan Soomaaliya oo taageeray codsigii Xasan Sheekh
Waddamada ay ciidamadu ka joogaan Soomaaliya ee Uganda, Burundi, Ethiopia, Kenya iyo Djibouti, ayaa taageeray codsgii madaxwenaha Soomaaliya ee ahaa in muddo saddex bilod ah sababo farsamo loo hakiyo bixintaanka wejiga labaad ee ciimadama ATMIS, sida ay xaqiijisay VOA.
Waddamadan oo qoraal rasmi ah u diray Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa sheegay inay taageero u hayaan codsiga Soomaaliya ee ah in bixintaanka 3,000 oo ciidanka ATMIS ah dib loo digo muddo 90-maalmood ah.
Waddamadan ayaa qoraalkooda ku ammaan dowladda Fedeeraalka ah dagaalka ay kula jirto Al-shabaab.
Dowladda Soomaaliya ayaa codsigeeda sal uga dhigtay in dhammaan xaaladaha taagan aysan oggolaaneyn in ATMIS ay ka wada baxaan fariisimaha ay dalka kaga sugan yihiin.
Maxay tahay daraasadda soo jeedisay in sigaarku caruurta u fiican yahay?
Waxay yiraahdeen waa run in sigaarka elektaroonigga ah ama vape-ku uu ka fiican yihiin sigaarka dadka waaweyn ee caadeystay cabbitaanka sigaarka, laakiin wuxuu waxyeello badan u geystaa carruurta.
Saynis yahanadu waxa ay had iyo jeer ku adkaystaan in sigaarku uu sabab u yahay kansarka noocyadiisa kala duwan, laakiin dadka ama hoggaamiye yaasha aan joojin Karin, waa in ay cabbaan sigaarka elektarooniga ah, kuwaas oo aan waxyeello u geysaneyn.
Sannadkii 2015-kii, markii cilmi-baaris cusub lagu sameeyay sigaarka elektaroonigga ah, dowladda Ingiriisku waxay daabacday daraasad lagu sheegay in sigaarka elektarooniga ahi boqolkiiba 95 ka ammaan badan yahay sigaarka caadiga ah ama kan faraha lagu qabsado ee la shito.XAYEYSIIN
Hadda, khubarada caafimaadku waxay sheegeen in macluumaadka la daabacay ay tahay inay caddeeynayaan cidda ugu dhibka yar, sababtoo ah tan iyo markaas, carruur badan, gaar ahaan dadka da’doodu ka yar tahay 18 jir, ayaa waxay u maleynayaan in sigaarka elektaroonigga ah uusan waxyeello lahayn, iyagoo si aad ah u isticmaala qaarkood.
Dr. Mike McKean, oo ah ku xigeenka madaxa caafimaadka carruurta ee Royal College oo daaweeya carruurta qaba dhibaatooyinka sambabada, ayaa sheegay in xanuunnada qaar ay la kulmaan kaliya dadka waayeelka ah ee qabatimay sigaarka.
Dr. McCain ayaa wareysi gaar ah oo uu siiyay BBC-da ku sheegay in sigaarka elegtarooniga ah uusan ahayn mid loogu talagalay carruurta iyo dhalinyarada. Aad bay u dhibaysaa. Laakin saameyn xun kuma laha qof walba sida uu sheegay.
Waxa uu sheegay in faafinta fariinta ee waxyellada sigaarka Vape-ka ay tahay 95 boqolkiiba badbaado ay ahayd mid aad u fudud taasoo keentay jahawareer badan. Dr. McCain waxa uu sheegay in arrintan ay dhallinyaradii aan niyadda u hayn in ay sigaar cabbaan ay u beddelaan sigaarka elektaroonigga ah, oo hadda laga yaabo in ay balwad ahaan u yeesheen.
Professor Anne McNeil, oo hormuud u ahayd qoraalka warbixinta 2015-kii, ayaa BBC-da u sheegtay in xilligaasi ay haysay macluumaad badan, ayna diiradda saartay sidii ay u ogaan lahayd waxa ku jira sigaarka elektaroonigga ah. Waxay tiri, ujeeddadu ma ahayn in la yiraahdo waa caadi sigaarkan, laakiin waxa uu aad uga duwan yahay sigaarka dhabta ah marka loo eego khasaaraha nafeed ama waxyeelladiisa.
Tirooyinka la arkay marka laga soo bilaabo 2022-kii ayaa muujinaya in dadka da’doodu u dhaxayso 16-ilaa 24-jirka, in ka badan hal tobankii qofba mid ay cabbaan sigaarka elektaroonigga ah oo ay ku jiraan waxyaabo la qabatimay maalin kasta ama marmar.
Khasaaraha sigaarka elektaroonigga ah ayaa wali waxaa ku socda baaritaan.
Dalka Britain, qof ka yar 18 sano ma iibsan karo sigaarka elektaroonigga ah sida sigaarka kale ee caadiga ah oo kale. Haddii dukaanlaha lagu qabto isagoo sigaar ka iibinaya ilmo yar ama aan qaan gaarin waxa uu la kulmi karaa ganaax adag.
Haddii aad ka fikirtay inaad isku daydo inaad joojiso caadada sigaarka, keligaa ma tihid. Ku dhawaad 7 ka mid ah 10-kii qof ee sigaar cababa waxay sheegaan inay rabaan inay joojiyaan. Joojinta sigaar cabista waa mid ka mid ah waxyaabaha ugu wanaagsan ee aad u samayn karto caafimaadkaaga.
sigaar cabbiddu waxay waxyeelo u geysataa ku dhawaad xubin kasta oo jirkaaga kamid ah, oo uu ku jiro wadnahaaga. Ku dhowaad saddex-meelood hal meel dhimashada cudurrada wadnaha waxaa keena sigaarka iyo qiiqiisa.
Waxaa laga yaabaa in aad is leedahay u badalo sigaarka elektaroonigga ah balse laftigiisa ayaa la sheegay in uusan lahayn bad qab dhameystiran taasi oo keentay in dib loogu laabto baaritaankiisa.
Dalka Britain, khubarada caafimaadku waxay sheegeen in sannadkii 2015-kii, warbixin khaldan oo laga soo saaray sigaarka elektaroonigga ah awgeed, ay carruurtu isku dayeen inay cabbaan.
Waxay yiraahdeen waa run in sigaarka elektaroonigga ah ama vape-ku uu ka fiican yihiin sigaarka dadka waaweyn ee caadeystay cabbitaanka sigaarka, laakiin wuxuu waxyeello badan u geystaa carruurta.
Saynis yahanadu waxa ay had iyo jeer ku adkaystaan in sigaarku uu sabab u yahay kansarka noocyadiisa kala duwan, laakiin dadka ama hoggaamiye yaasha aan joojin Karin, waa in ay cabbaan sigaarka elektarooniga ah, kuwaas oo aan waxyeello u geysaneyn.
Sannadkii 2015-kii, markii cilmi-baaris cusub lagu sameeyay sigaarka elektaroonigga ah, dowladda Ingiriisku waxay daabacday daraasad lagu sheegay in sigaarka elektarooniga ahi boqolkiiba 95 ka ammaan badan yahay sigaarka caadiga ah ama kan faraha lagu qabsado ee la shito.XAYEYSIIN
Hadda, khubarada caafimaadku waxay sheegeen in macluumaadka la daabacay ay tahay inay caddeeynayaan cidda ugu dhibka yar, sababtoo ah tan iyo markaas, carruur badan, gaar ahaan dadka da’doodu ka yar tahay 18 jir, ayaa waxay u maleynayaan in sigaarka elektaroonigga ah uusan waxyeello lahayn, iyagoo si aad ah u isticmaala qaarkood.
Dr. Mike McKean, oo ah ku xigeenka madaxa caafimaadka carruurta ee Royal College oo daaweeya carruurta qaba dhibaatooyinka sambabada, ayaa sheegay in xanuunnada qaar ay la kulmaan kaliya dadka waayeelka ah ee qabatimay sigaarka.
Dr. McCain ayaa wareysi gaar ah oo uu siiyay BBC-da ku sheegay in sigaarka elegtarooniga ah uusan ahayn mid loogu talagalay carruurta iyo dhalinyarada. Aad bay u dhibaysaa. Laakin saameyn xun kuma laha qof walba sida uu sheegay.
Waxa uu sheegay in faafinta fariinta ee waxyellada sigaarka Vape-ka ay tahay 95 boqolkiiba badbaado ay ahayd mid aad u fudud taasoo keentay jahawareer badan. Dr. McCain waxa uu sheegay in arrintan ay dhallinyaradii aan niyadda u hayn in ay sigaar cabbaan ay u beddelaan sigaarka elektaroonigga ah, oo hadda laga yaabo in ay balwad ahaan u yeesheen.
Professor Anne McNeil, oo hormuud u ahayd qoraalka warbixinta 2015-kii, ayaa BBC-da u sheegtay in xilligaasi ay haysay macluumaad badan, ayna diiradda saartay sidii ay u ogaan lahayd waxa ku jira sigaarka elektaroonigga ah. Waxay tiri, ujeeddadu ma ahayn in la yiraahdo waa caadi sigaarkan, laakiin waxa uu aad uga duwan yahay sigaarka dhabta ah marka loo eego khasaaraha nafeed ama waxyeelladiisa.
Tirooyinka la arkay marka laga soo bilaabo 2022-kii ayaa muujinaya in dadka da’doodu u dhaxayso 16-ilaa 24-jirka, in ka badan hal tobankii qofba mid ay cabbaan sigaarka elektaroonigga ah oo ay ku jiraan waxyaabo la qabatimay maalin kasta ama marmar.
Khasaaraha sigaarka elektaroonigga ah ayaa wali waxaa ku socda baaritaan.
Dalka Britain, qof ka yar 18 sano ma iibsan karo sigaarka elektaroonigga ah sida sigaarka kale ee caadiga ah oo kale. Haddii dukaanlaha lagu qabto isagoo sigaar ka iibinaya ilmo yar ama aan qaan gaarin waxa uu la kulmi karaa ganaax adag.
Haddii aad ka fikirtay inaad isku daydo inaad joojiso caadada sigaarka, keligaa ma tihid. Ku dhawaad 7 ka mid ah 10-kii qof ee sigaar cababa waxay sheegaan inay rabaan inay joojiyaan. Joojinta sigaar cabista waa mid ka mid ah waxyaabaha ugu wanaagsan ee aad u samayn karto caafimaadkaaga.
sigaar cabbiddu waxay waxyeelo u geysataa ku dhawaad xubin kasta oo jirkaaga kamid ah, oo uu ku jiro wadnahaaga. Ku dhowaad saddex-meelood hal meel dhimashada cudurrada wadnaha waxaa keena sigaarka iyo qiiqiisa.
Waxaa laga yaabaa in aad is leedahay u badalo sigaarka elektaroonigga ah balse laftigiisa ayaa la sheegay in uusan lahayn bad qab dhameystiran taasi oo keentay in dib loogu laabto baaritaankiisa.
Magaaladan ku taalla dalka Norway oo ka tirsan qaaradda Yurub ayaa waxaa qiyaas ahaan ku nool ilaa 3000 oo qof.
Magaaladan oo la yirahdo Longyearbyen ayaa ah jasiirad ku taala bartamaha dalka Norway waxaana khasab ah in qofkii ku xanuunsadaa gudaha magaalada uu isaga baxo haddii uu ku dhintana laguma aasi karo magaaladaas.
Qofka marka uu xanuunsado ama sakaraad noqdo waxaa loo dirayaa magaalooyinka kale ee dalka Norway si ay halkaas ugu geeriyoodaan waxaana jira sharci ah in haddii qof uu ku dhinta aysan cidna xabaali karin.
Sharcigan ayaa magaalada Longyearbyen ka dhaqan galay muddo ka badan 80 sannadood kahor, waxaana sanadkii 1918 albaabada la isugu dhuftay xabaalaha magaalada oo dhan.
Magaalada Longyearbyen ayaa ah magaalo aad u qabow oo inteeda badan ay baraf ah, waxaana mararka qaar dhacda in qabowga uu gaaro -50 oo ah qabow xad-dhaaf ah.
Sababta keentay in magaaladan aan meydka loogu aasin
Sanadkii 1918-kii, waxaa adduunka ka dilaacay hergab lagu magacaabay Spanish Flu, kaas oo ku dhacay dad lagu qiyaasay 500 oo milyan oo qof.
Meelaha uu ka dilaacay xanuunkaas waxaa kamid ahayd magaalada Longyearbyen oo dad gaaraya ilaa 11 qof ay ugu dhinteen, dadkaas oo lagu aasay isla magaaladaas.
Balse qabowga magaalada oo aad u daran ayaa waxay keentay in dadkii u geeriyooday xanuunka ee lagu aasay magaalada uusan jirkooda baab’in, taas oo khubarada caafimmaad ay sheegeen inay jirto halis ah in xanuunka ay markale dadku ka qaadi karaan dadkii u dhintay ee lagu aasay magaalada, kuwaa oo jirkooda uusan burburin, walina sidiisi yahay.
Dr. Kirsty Duncan oo katirsan jaamacadda Windsor iyo koox uu hogaaminayo ayaa tegay magaalada, si ay wax uga ogaadaan.
Waxay tijaabo kasoo qaadeen qof u dhintay xanuunka oo lagu aasay Longyearbyen, waxayna ogaadeen in wali xanuunka Spanish Flu uu jirkiisa ku jiro.
Christian Meyer oo sidoo kale katirsan jaamacadda seyniska iyo tiknoljiyadda ee Norway ayaa horay u sharaxay sababta aanan dadka loogu aasi karin magaaladaas.
“Sababta dhulkaan marwalba barafka ah aanan dadka loogu aasi karin ayaa waxay tahay in qofka marka uu dhinto halkii la rabay in jirkiisa uu baaba’o uusan sidaas noqoneynin, sidookalena barafka uu bannaanka usoo saarayo meydka”, ayuu yiri Christian Meyer.
Wuxuu sidoo kale sheegay in barafkaas uu sii nooleyn karo cudurka uu qofka u dhintay, taasina ay keeni karto in dadka degan magaalada ay qaadaan xanuunka.
“Haddii aad u maleyso in aad dhimaneyso, waxaa la sameyn dedaal walba oo laguugu geyn karo meel ka baxsan magaalada”, ayuu sii raaciyay hadalkiisa.
Arrintan ayay saraakiisha dowladda Norway ee magaalada Longyearbyen sheegeen in haddii aanan la dhaqan-gelin lahayn ay horseedi lahayd dhibaato caafimaad, waana taasi sababta keentay inay la yimaadaan qorshahan horseeday in dadka laga mamnuuco in lagu aaso magaalada.
Khubarada caafimaadku waxaa kale oo ay sheegeen in xanuunada ay u dhintaan dadka lagu aaso magaalada ay si sahlan ku faafi karaan.
Mas’uuliyiinta dowladda waxaa kale oo ay sheegeen in haddii dadka deegaanka ay taabtaan meydadkaas, ay si sahlan ku qaadi karaan Spanish Flu oo mar dunida u aafeeyay si lamid ah feyraska corona. Xabaalaha magaalada Longyearbyen ayaa ah kuwa aanay dadka deegaanka ku tashanin.
Hergabka Spanish Flu ayaa la aaminsan yahay in caalamka uu ku dilay inkabadan 50 milyan oo qof.