Qaar ka mid ah waxyaabaha wadna xanuunka keena ee aan lagu baraarugsaayn

Dadka badankiis waxay og yihiin in waxyaabaha halista u ah wadne xanuunka ay yihiin dhiig karka, sigaarka, kolestaroolka oo sarreeya, iyo miisaanka oo kordha.

Si kastaba ha ahaatee, dad badan oo qaba wadne xanuun ma laha mid ka mid ah arrimahan halista ah ee aan hore u naqaaney.

Cilmi-baaristu waxay daaha ka qaadaysaa in xaaladaha sida fiixda, cambaarta, cudurrada bararka, iyo xubna xanuunka ay sidoo kale yihiin arrimo halis u ah cudurrada wadnaha. Waxa ay dhamaan wadaagaan caabuq dabadheeraada.

Dhab ahaantii, cilmi-baarayaasha qaarkood sida Göran K. Hansson, oo cilmi baarsitiisa lagu daabacay Joornaalka Ururka Wadnaha ee Maraykanka, waxay bilaabeen inay dib u habeyn ku sameeyaan cudurrada wadnaha iyo xididdada sida cudurka bararka joogtada ah ee halbowlayaasha.

Cilmi-baadhayaashu waxay mararka qaarkood u yaqaanaan tan, cudurka bararka mala-awaalka ee wadnaha oo loo soo gaabiyo (ASCVD).

Cudurradan halbowluhu waxay dhacaan marka usarka dufanka leh ay ka soo baxaan derbiyada halbowlayaasha, taas oo ka dhigaysa mid qalafsan . Marka tani ay ku dhacdo halbowlayaasha dhiigga ogsajiinta siiya wadnaha, waxaa loo yaqaannaa cudurka halbowlaha wadnaha.

ASCVD waxay keeni kartaa wadne qabad, kaas oo ka dhalatay wadnaha oo aan helin dhiig ku filan, iyo dhibaato maskexeed, maadaama ay aysan maskaxda gaarin dhiig ku filan. Si loo fahmo in sababta ASCVD ay tahay xaalad barar ah, waa in aan la soconno sida habkani u bilaabmayo.

Marxaladda ugu horreysa ee bararka halbowlaha (atherosclerosis) waxaa loo maleynayaa inay tahay nooc ka mid ah dhaawac soo gaaray unugyada darbiga halbowlaha ee loo yaqaan (endothelium), waa lakabka kaliya ee unugyada ee xariiqa halbowlayaasha. Tan waxaa sababi kara heerarka sare ee barootiinka culus ee Lipoprotein (LDL), oo mararka qaarkood loo yaqaan “kolestarool xumaaday.”

Sunta sigaarka ayaa sidoo kale dhibaato u keeni karta xuubka halbowlayaasha, taasoo keenta dhaawacan bilowga ah. Marka unugyada (endothelial) ay dhaawacmaan, waxay sii daayaan farriimaha kiimikaada ee soo jiidanaya unugyada dhiigga cad, oo ah qayb muhiim ah oo ka mid ah habka difaaca jirka.

Unugyadaan dhiiga cad waxay galaan gidaarka halbowlaha waxayna sababaan caabuq ku dhaca halbowlaha. Unugyada dhiiga cad waxa ay sidoo kale cunaan kolestaroolka darbiyada halbowlaha ku dhegan, taas oo keenta in ay samaysmaan “xariijimo dufan ah,” oo ah mid ka mid ah calaamadaha ugu horreeya ee la arki karo ee ‘atherosclerosis’ ama halbowle barar.

Sida looga hor tago

Nasiib wanaag, waa suurtogal in la yareeyo bararka jirkeena iyada oo aan la isticmaalin wax dawooyin ah. Wax kasta oo aan samayno nolosheena waa kuwo u ololeeya ama ka hortaga bararka xididada dhiigga.

Sigaar-cabbiddu waxay xididada dhiigga iyo wadnaha u keentaa caabuq maadaama sunta sigaarka ku jirta ay jidhka ku keento caaro. Heerarka kolestaroolka dhiigga oo sarreeya iyo cuntooyinka aadka loo warshadeeyay waxay sidoo kale u horseedi karaan caabuq dabadheeraad ah oo ku dhaca halbowlayaashayada.

Taa beddelkeeda, cunto qani ku ah miraha, khudaarta, miraha oo dhan, iyo kalluunka saliidda leh ayaa loo maleynayaa inay ka hortagto bararka.

Jimicsigu wuxuu kaloo yareeyaa heerka caabuqa ee jirka . Cayilka, gaar ahaan miisaanka xad-dhaafka ah ee bogga, ayaa u muuqda inuu keeno barar joogto ah. Luminta miisaanka agagaarka qaybta dhexe ee jirkaaga sida caloosha, waxay kaa caawin doontaa dhimista caabuqan.

Cadaadisku waxa kale oo uu keeni karaa jawaab-celin barar ah oo joogto ah, oo heer hoose ah oo jidhka ku dhaca, waxaana muhiim ah in aan isku dayno inaan maareyno heerarka walbahaarka iyo walwalka. Waxa kale oo muhiim ah in la ilaaliyo caafimaadka cadaadiska dhiigga, kolestaroolka iyo tusmada cufka jidhka, calaamadaha la yaqaan ee khatarta cudurrada wadnaha.

Adoo dooranaya xulashooyinka ka hortagga bararka iyo ku noolaanshaha qaab nololeed caafimaad leh, dhammaanteen waxaan yareyn karnaa fursadaha aan ku qaadeyno cudurada wadnaha iyo hagaajinta tayada nolosheenna